Makro iktisat, ekonomilerin bütün olarak incelenmesidir. Ekonominin büyük ölçekli veya genel ekonomik faktörlerle ve bunların ekonomilerde nasıl etkileşime girdiğiyle ilgili kısımdır.
Millî Gelir (Ülkenin Geliri -GSYH-)
- Bir ülke sınırlarında belirli bir dönem içerisinde (3 ay, 1 yıl vb.) üretilen bütün nihai mal ve hizmetlerin toplam piyasa değeri.
- Nihai kavramı son derece önem teşkil etmektedir. Söz gelimi, bir ekmeğin üretiminde kullanılan buğday, un hâline getirilirken eklenen işçilik değeri vb. hesaba katılmamaktadır nihai kavramı kullanıldığında. Yalnızca ekmeğin değeri hesaba katılır, çünkü nihai mal ekmektir.
Üretim Yaklaşımları
1- Üretim (Katma Değer) Yaklaşımı
- Ekonomideki nihai mal ve hizmetlerin üretim sürecinde yaratılan katma değerini temel alır, her sektörde yaratılan katma değerler toplanarak GSYH hesaplanır.
- Söz gelimi, otomobilin satış fiyatından kullanılan ara malların maliyeti çıkarılarak fabrikanın yarattığı katma değer bulunur.
2- Gelir Yaklaşımı
- Ücretler, faizler, kârlar ve rant gelirleri toplanarak GSYH bulunur.
3- Harcama (Tüketim) Yaklaşımı
- Ekonomide tüm mal ve hizmetlere yapılan harcamalar toplanır.
- GSYH (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) = Consuption (Tüketim) + Investment (Yatırım) + Goverment (Devlet Harcamaları) + (Export (İhracat)-Import (İthalat)).
- Net İhracat= Export - Import
- Net ihracat, bir ülkenin toplam ihracatı ile toplam ithalatı arasındaki farktır.
Millî Gelir Türleri
- =
Nominal Millî Gelir
- Bir ülkenin belirli bir dönemde ürettiği mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla ölçülen toplam değeridir.
- Bu ölçüm, o dönemde (içinde bulunulan) geçerli olan fiyatlarla (cari piyasa fiyatları) yapılır. Yani, enflasyon dolayısıyla gerçekleşen fiyat değişimlerinden doğrudan etkilenir. Dolayısıyla enflasyon oranının yüksek olduğu dönemlerde Nominal Millî Gelir artış gösterir. Değerler gerçek fiyat(lar)ı değil, enflasyona uğramış fiyat(lar)ı yansıtır.
Bilgi
“Nominal” kelimesi “sözde, itibarî, sembolik” gibi anlamlara gelir. Nominal Millî Gelir de gerçek fiyatı yansıtmadığı için böyle adlandırılmıştır muhtemelen.
Reel Millî Gelir
- Reel Millî Gelir, nominalin aksine, fiyat değişimlerinin etkisini ortadan kaldırarak ekonominin gerçek üretim kapasitesindeki değişimi ölçer.
- Sabit fiyatlar kullanılarak yapılan bu hesaplamada belirli baz yıl fiyatları referans alınır sonraki tüm yıllar bu baz fiyata göre değerlendirilir.
- Reel Millî Gelir enflasyon etkisini içermez. Dolayısıyla enflasyon ile birlikte gelen fiyatlar hesaba katılmaz.
Büyüme
- Büyüme, bir ülkenin reel GSYH’sinin bir yıldan ötekine artması hâline verilen isimdir.
Büyüme Nasıl Olur?
a) Üretim Artışı
Teknolojik İlerleme
- Verimlilik
- Minimum girdiyle maksimum çıktıya ulaşma.
- Katma Değer
- Üretim sürecinde kazanılan değer artışı. Üretilen ürünün kıymeti.
- Ürünlerin içerdiği bilgi ve teknoloji düzeyi yükseldikçe, katma değer artar.
- Üretim sürecinde kazanılan değer artışı. Üretilen ürünün kıymeti.
Teşvik
- Sübvansiyon
- Sübvansiyon, devletin belirli bir ekonomik faaliyeti veya sektörü desteklemek amacıyla bireylere veya kuruluşlara sağladığı mali yardımdır.
b) Harcama Artışı
Faizleri Düşürmek
- Faiz oranlarını düşürmek için merkez bankası politika faizini düşürür. Politika faizinin düşmesi, bankaların müşterilerine sundukları kredi faiz oranlarını da düşürür.
- Düşük faiz oranları, borçlanma maliyetlerini minimize ederek şirketlerin daha düşük faizlerle kredi almasını ve yeni fabrikalar kurmasını, ekipmanlarını yenilemesine vs. olanak sağlar ve böylelikle yatırımlar artar.
- Düşük faiz oranları, tüketicilerin kredi çekerek konut ve taşıt gibi büyük harcamalar yapmalarını kolaylaştırır ve böylelikle tüketim artar.
Vergileri Azaltmak
- Harcanılabilir gelir artar ve hem tüketim hem de yatırım miktarı artış gösterir.
GSYH = Tüketim + Yatırım + Devlet Harcamaları + (İhracat - İthalat)
Enflasyon
Fiyatların genel olarak ve sürekli bir biçimde artmasıdır. Başka bir deyişle, paranın zaman içinde satın alma gücünün azalmasıdır.
Talebin Çektiği Enflasyon - Talep Enflasyonu
- Mal ve hizmetlere olan talebin arzı aşmasıyla ortaya çıkan enflasyon türüdür. Bir diğer deyişle, mallara ve hizmetlere olan talebin aşırı artması da denilebilir. (Daha detaylı bilgi için tıklayın).
- İnsanların satın alma gücü artar (faizler düşürülür vs.).
- Artan gelirle daha fazla mal ve hizmet talebi oluşur.
- Arz aynı hızla artmadığı için ürünler kıtlaşır.
- Kıtlık, satıcıların fiyatları yükseltmesine sebebiyet verir.
- Sonuç olarak genel fiyat seviyesi artar ve enflasyon oluşur.
Maliyetin İttiği Enflasyon - Maliyet Enflasyonu
- Üretim maliyetlerinin artması sonucunda fiyatların yükselmesiyle oluşan enflasyon türüdür. (Daha detaylı bilgi için tıklayın).
Çözüm Önerileri
- Üretim verimliliği artırılmalı.
- Ülkeye bol bol döviz girmeli.
- Turistlerden gelen döviz, geçici dövizdir.
- Yabancı yatırımcılardan gelen iki farklı döviz vardır.
- Doğrudan yatırımla gelen döviz.
- Portföy yatırımıyla gelen döviz.
- Yabancı yatırımcı dolarlarını bozdurur ve TL alır.
- Aldığı TL ile Türkiye’deki şirketlerin hisselerini veya devlet tahvillerini satın alır.
- Bu işlemler sonucunda Türkiye’ye döviz girer
İşsizlik
- Bir kişinin işsiz sayılabilmesi için;
- 15 yaşından büyük olması gerekir.
- Çalışmak istemesi gerekir.
- İş bulamamış olması gerekir.
- Birleştirirsek, bir kişinin işsiz sayılabilmesi için 15 yaşından büyük olması ve çalışmak istediği hâlde iş bulamıyor olması gerekir.
- =
İşsizlik Türleri
Geçici İşsizlik
- Kişinin kendi isteğiyle veya başka nedenlerle işinden ayrıldıktan sonra yeni bir iş bulana kadar geçen süreçteki durumudur.
Önemlidir.
Ekonomide sadece geçici işsizliğin olması durumuna tam istihdam denmektedir.
Yapısal İşsizlik
- Bir endüstrinin/sektörün yapısının değişmesi sonucunda ortaya çıkan uzun süreli işsizlik türü. Bkz. Yapay Zekâ sonucunda çevirmenlerin işsiz kalması vb.
- Ekonominin temelinde meydana gelen değişimlerle ortaya çıkar. Teknolojik ilerlemeler, küreselleşme, tüketici tercihlerindeki değişimler vs.
- Yeniden becerilendirme (reskilling) eğitimiyle atlatılabilir.
Konjonktürel İşsizlik
- Ekonomideki genel bir durgunluk veya yavaşlama döneminde ortaya çıkan işsizlik türüdür. Talep yetersizliği nedeniyle işletmeler üretimlerini kısmak zorunda kalır ve bu da işten çıkarmalara ve işsizlik oranlarında artışa yol açar.
- Ekonomiler küçülürken ve daralırken ortaya çıkan işsizlik türüdür.
- Bkz. Virüs.
- Batı’da çok önemlidir.
Faiz Çeşitleri
Faiz: Paranın kira bedeli -ya da- paranın fiyatı. Bir başka tanıma göre, tasarruf sahibinin, tasarrufunu kullanmak yerine bir başkasına ödünç vermesi karşılığında aldığı bir vazgeçme ya da kullanımı erteleme bedelidir.
Aforizma
“Enflasyon denizinde, nominal faiz gemiyi yüzdüren dalga, reel faiz ise geminin gerçekte ilerlediği mesafedir.”
Bileşik (Nominal) Faiz
- Nominal Faiz, piyasada uygulanan cari faiz oranıdır.
- Nominal Faiz, bir borç veya yatırım için belirlenen faiz oranıdır ve enflasyon beklentisini de hesaba katar.
- Daha iyi anlaşılması için bkz. Nominal Millî Gelir
- Nominal Faiz = Reel Faiz + Enflasyon Beklentisi
Kredi Faizi
- Bir bankadan veya finansal kuruluştan kredi alındığında geri ödenmesi gereken yıllık faiz oranıdır.
Mevduat Faizi
- Bankaya yatırılan para karşılığında bankanın bize ödediği yıllık faiz oranıdır.
Merkez Bankası Politika Faizi
Merkez Bankası, bankalardan para alıp onlara para verirken uyguladığı faizleri düzenleyerek bankaların ve piyasaların faiz oranlarını da etkiler.
- Yine Merkez Bankası, para basarak veya elindeki senetleri piyasaya satıp karşılığında para alarak piyasadaki para miktarını artırır ya da azaltır ve bu yolla bir yönlendirme politikası izlemiş olur
- Bkz: politika faizi
Devlet Bütçesi
Gelirler
- Vergiler
- Dolaylı Vergi
- Başkasının bizim adımıza ödediği, mal veya hizmetlerin tüketimi üzerinden alınan vergilerdir.
- Dolaysız Vergi
- Doğrudan gelir veya servet üzerinden alınan vergilerdir. Vergi yükümlüsü, vergiyi doğrudan devlete öder.
- Dolaylı Vergi
- Harçlar
- Belirli bir kamu hizmeti karşılığında alınan para.
- Borçlanma
- Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili
- Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) olarak da bilinmektedir.
- Bu senetler, devletin borçlanma ihtiyacını karşılamak amacıyla ihraç edilir ve yatırımcılara faiz geliri sağlar.
- Hazine Bonosu
- Vadesi 1 yıldan kısa olan borçlanma senetleridir.
- Devlet Tahvili
- Vadesi 1 yıl veya daha uzun olan borçlanma senetleridir.
- Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili
Giderler
- Yatırımlar
- Altyapı Yatırımları
- Ulaşım: Köprü, yol, tünel vb.
- Enerji: Nükleer santral vb.
- Su ve Kanalizasyonlar: Barajlar, kanalizasyonlar vb.
- Sosyal Yatırımlar
- Eğitim: Okul binaları vb.
- Sağlık: Hastane, sağlık ocağı vb.
- … Yatırımları vb.
- Altyapı Yatırımları
- Transfer Harcamaları
- Sosyal Destek: Emekli maaşları, işsizlik ödeneği vb.
- Eğitim ve Sağlık: Öğrenci bursları, hastane vb.
- Borç Ödemesi
- Devletin iç ve dış borçlarını kapsar.
Döviz Kuru
- Döviz kuru, bir paranın başka bir para karşısındaki değeridir. Veya kısaca “dövizin fiyatı” da denilebilir buna.
- Kendi para birimimiz dışındaki para birimlerinin tamamı olarak da tanımlanabilir.
Döviz Arzını Artıran Faktörler
- Bir ülkenin ekonomisine döviz sağlayan unsurlar.
1- İhracat
- İhracat yapıldığında ülkeye diğer ülkelerden döviz girer ve döviz arzı artar.
2- Turizm
- Daha fazla turistlerin gelmesi daha fazla döviz harcaması yapılması demektir. Bu da arzı artırır.
3- Yatırım
a) Portföy Yatırımı (Kısa Vadeli Cüzdan Yatırımı)
- Hisse senedi, tahvil, türevler gibi menkul kıymetlere yapılan yatırımlardır.
b) Doğrudan Yatırım
- Bir ülkede fabrika kurmak, şirket satın almak gibi doğrudan yatırımlar.
Döviz Talebini Artıran Faktörler
İthalat
- Bir ülke ithalat yaptığında diğer ülkelere döviz ödemesi yapmak zorundadır. Bu da döviz talebini artırır.
Yatırım
- Yerli yatırımcılar yabancı ülkelerde yatırım yapmak istediklerinde döviz satın alırlar. Bu da döviz talebini artırır.
Borçlanma (Yurt Dışından)
- Bir ülke veya firma yurt dışından borç aldığı vakit, borcunu döviz cinsinden ödemesi gerekir. Bu da yine döviz talebini artırır.
Tanımlamalar, Kavramlar ve Kısaltmalar
politika faizi
- Merkez Bankası tarafından belirlenen ve bankalar arası para piyasasında geçerli olan, bankaların birbirlerinden ve merkez bankasından borç aldıkları faiz oranıdır.
- Politika faizini etkileyen en önemli faktörler; enflasyon, ekonomik büyüme, işsizlik ve döviz kurudur.
Politika faizinin amacı nedir?
Politika faizinin temel amacı enflasyonu kontrol altında tutmak, ekonomik büyümeyi desteklemek ve finansal istikrarı sağlamaktır.
Portföy Yatırımı
- Cüzdan anlamına gelen portföy; ekonomide nakit, altın, döviz, hisse senedi, tahvil ve gayrimenkul gibi yatırım amaçlı alınmış varlıkların oluşturduğu sepeti ifade etmektedir. Bu yatırım türü genelde kısa vadeli kazanç amaçlı yapılır.
GSYH
- Gayrisafi Yurt İçi Hasıla
baz yıl
- Reel Millî Geliri hesaplarken fiyatlardaki değişimlerin etkisini ortadan kaldırmak amaçtır. Bunu yapmak için geçmişte kalan belirli bir yıl referans alınır ve bu yıla “baz yıl” adı verilir.