6- Stok Yönetimi

Bro...

Her etkin olan verimli değildir, ammâ her verimlilik etkindir.

---

STOK

Stok: İşletmelerin satmak, tüketmek veya üretmek amacıyla edindiği; makul bir süre sonunda elden çıkarılması düşünülen varlıklardır.
Stok Yönetimi: İşletmelerin stok kalemlerini satın alırken, üretirken, kullanırken ve depolarken nasıl izleneceği ve kontrol edileceği ile ilgili faaliyetlerin tümüdür.

Nişanyan Sözlük: birikmiş mal
Kubbealtı Lügatı:

1. Kullanılmak veya satılmak üzere bir yerde toplanmış, depolanmış mal, eşyâ, ham madde, yedek parça; istif.
2. Satılamamış, elde kalmış mal, ticârî eşyâ.
3. İhtiyaçtan fazlasını depolama işi.

Stok Yönetimi

• Satın almadan satışa kadar üm mal akışını yönetir ve doğru ürüne doğru miktarda doğru zamanda doğru yerde sahip olmamızı sağlar.
  • Daha iyi stok yönetimi, daha iyi nakit akışına dönüşür.
• Ham madde, malzeme ve ürünleri tedarik zinciri boyunca hareket etme şeklini organize eden sistemdir.
• İşletmelerin maliyetlerini en aza indirmek için sürekli optimum stok seviyelerini korumalarını sağlamaları için çok önemlidir.
• Stok yönetiminde, Talep tahminleri ve üretim planlama verileri kullanılarak stoklama yapılır.

İşletmelerde Stok Bulundurma Nedenleri

1. Talep Dalgalanmaları: Beklenmedik veya mevsimsel talep artışlarını karşılamak.
2. Tedarik Sorunları: Tedarikçilerden kaynaklanabilecek gecikme veya aksaklıklara karşı hazırlıklı olmak.
3. Üretim/İstihdam İstikrarı: Üretim akışını düzenli tutarak çalışan sayısında istikrar sağlamak.
4. Operasyonel Aksamalar: Sistemdeki veya üretimdeki arıza ve duruşların etkisini azaltmak.
5. Üretim Esnekliği: Aynı tesiste farklı ürünleri üretebilme imkanı sağlamak.
6. Maliyet Avantajı (Ölçek Ekonomisi): Malzemeleri büyük miktarlarda alarak birim maliyeti düşürmek ve fiyat avantajlarından yararlanmak.
7. Belirsizliklere Karşı Korunma: Enflasyon, fiyat artışları, grev gibi durumlara veya teslimat belirsizliklerine karşı önlem almak.
8. Pazar Gücü ve Prestij: Müşteriye stoktan hemen teslim yaparak pazarda güçlü bir imaj ve prestij kazanmak.

Stok Türleri (Inventory Types)

1- Ham Maddeler (Raw Materials)

• Tanım: Üretim sürecine girecek, işlenecek, dönüştürülecek veya bitmiş ürüne monte edilecek temel girdi malzemeleridir.
• Açıklama: Üretim sürecinde kullanılacak temel girdilerdir ve işlenerek mâmul (bitmiş ürün) haline getirilirler. Üretimin kesintisiz sürmesi, yeterli ve kaliteli ham madde bulunmasına bağlıdır. Eksikliği üretimi durdurabilir, bu yüzden tedarik yönetimi kritiktir.

2- Bitmiş Ürün - Mâmul (Finished Goods)

Tanım: İmalat süreci tamamlanmış, perakendecilere veya nihai müşterilere satılmaya/dağıtılmaya hazır olan ürünlerdir. Açıklama: Üretimi tamamlanmış, müşteriye satılmaya hazır ürünlerdir. Müşteri talebini karşılamak, gelir elde etmek için tutulur. Doğru seviyede yönetimi, aşırı stok maliyetinden veya eksik stok nedeniyle satış kaybından kaçınmak için önemlidir. Gelecek üretimi planlamada kullanılır.

Bitmiş Ürün Stok Takibinin Nedenleri

1. Gelecek Üretim Stratejilerini Belirlemek: Stok seviyelerini bilmek, ne kadar daha üretilmesi gerektiğini planlamak için temel veriyi sağlar.
2. Aşırı Stoklamayı Önlemek: Ne kadar ürün olduğunu bilerek gereğinden fazla üretim yapıp gereksiz maliyetlere (depolama, sermaye bağlama vb.) katlanmaktan kaçınılır.
3. Eksik Stoklamayı Önlemek: Yeterli ürün olup olmadığını takip ederek talebi karşılayamama, satış kaybetme ve işletmeye zarar verme riski azaltılır.

Dikkat

Tedarik zinciri yönetimi açısından bir tedarikçinin bitmiş ürünleri başka bir üretici için ham madde olabilir ve bu nedenle “bitmiş ürün” kavramı görecelidir.

3- Süreç İçi Stok - Yarı Mâmul (Work in Process -WIP)

• Tanım: Ham maddenin ilk işlem gördüğü andan, bitmiş ürün olarak son halini alana kadarki tüm ara aşamalardaki fiziksel varlıkları kapsar. Ürününüz hangi aşamada olursa olsun, eğer henüz tamamlanmamışsa ve üretim hattındaysa, o bir Süreç İçi Stoktur.
• Açıklama: Üretim aşamaları arasında bulunan, henüz tamamlanmamış ürün veya parçalardır. Seviyesi, üretim sürecinin akıcılığını ve verimliliğini gösterir. Yüksek WIP, genellikle darboğazlara ve gecikmelere işaret eder. Azaltılması üretim hızını ve esnekliğini artırır.

4- Transit Stok - Yoldaki Stok (Transit Inventory - Pipeline Stock)

• Tanım: Tedarik zinciri içinde bir noktadan diğerine (örn: tedarikçiden fabrikaya, fabrikadan depoya/müşteriye) fiziksel olarak taşınmakta olan, henüz hedefe varmamış stoklardır.
• Açıklama: Tedarik zincirinde farklı noktalar arasında (örn: tedarikçiden fabrikaya) fiziksel olarak taşınmakta olan, henüz hedefe ulaşmamış stoklardır. Nakliye süresince oluşur. Toplam stok miktarını ve lojistik süreçlerini etkiler; takibi önemlidir.

5- Bakım, Onarım ve Sarf Malzemeleri (Maintenance, Repair and Operating Supplies -MRO)

• Tanım: Doğrudan bitmiş ürünün bir parçası olmayan ancak üretim ekipmanlarının veya genel işletme faaliyetlerinin devamlılığı için gerekli olan malzemelerdir.
• Açıklama: Nihai ürünün parçası olmayan ama üretiminin/işletmenin devamlılığı için gerekli malzemelerdir (yedek parça, temizlik, ofis malzemesi). Ekipmanların çalışır kalmasını, operasyonların sürmesini sağlar. Eksikliği, üretimde beklenmedik duruşlara sebebiyet verebilir.

6- Emniyet Stoğu (Safety Stock)

Özce

Beklenmedik bir ham madde sıkıntısı olması durumunda üretimin devam etmesini sağlamak.

Tanım: Tedarik zincirindeki (arz tarafında) belirsizliklere (gecikmeler, miktar sorunları, ham madde kıtlığı vb.) karşı elde tutulan ek (fazladan) stoktur. Açıklama: Tedarik (arz) tarafındaki belirsizliklere (tedarikçi gecikmesi, eksik teslimat vb.) karşı tutulan ek stoktur. Üretimin veya satışın beklenmedik tedarik sorunları nedeniyle durmasını engeller. Stoksuz kalma riskine karşı bir güvencedir.

7- Tampon Stok (Buffer Stock)

• Tanım: Talep tarafındaki ani veya beklenmedik artışlara/dalgalanmalara karşı korunmak amacıyla tutulan stoktur.
• Açıklama: Talep tarafındaki beklenmedik dalgalanmalara veya ani artışlara karşı tutulan stoktur. Emniyet stoğu arza odaklanırken tampon stok talebe odaklanır. Müşteriye “yok satmamayı”, ani talebi karşılamayı ve müşteri memnuniyetini korumayı amaçlar.

8- Beklenti Stoğu - Mevsimsel Stok (Anticipation Stock - Seasonal Stock)

• Tanım: Gelecekte olması beklenen/tahmin edilen Talep artışlarını (mevsimsel, kampanya, tatil vb. nedenli) veya olayları karşılamak amacıyla önceden hazırlanan ve tutulan stoktur.
• Açıklama: Gelecekte beklenen Talep artışlarına veya olaylara hazırlık için bilinçli olarak biriktirilen stoktur. Talebin üretim kapasitesini aşacağı dönemlere hazırlık sağlar.

Stok Yönetiminin Önemi

• Temel Sorun: Stok, hem varlığıyla (depolama, eskime, finansman maliyeti) hem de yokluğuyla (satış/müşteri kaybı, üretim durması, itibar zedelenmesi) maliyet yaratan kritik bir unsurdur.
• Gereklilik Nedeni: Stok tutmanın ana sebebi, talep miktarındaki ve tedarik (sipariş teslim) sürecindeki belirsizliklerdir. Eğer bu iki faktör kesin olarak bilinebilseydi, stok tutmaya gerek kalmazdı.
• Amaç (Dengeleme): Stok yönetiminin amacı, fazla stok tutma maliyetleri ile yetersiz stok bulundurma riskleri/maliyetleri arasında optimum bir denge kurmaktır!!! Ne aşırı stokla maliyetleri şişirmek ne de stoksuz kalarak fırsatları kaçırmak istenir.