Tesis Yerleşim Planlaması
- Mal ya da hizmet üreten bir tesis içinde yer kaplayan tüm kaynakların en iyi (optimum) fiziksel düzenlemesine karar vermektir.
- Söz gelişi, torna tezgâhı, masa, çalışma merkezi, dolap, ofisinin tamamı, depatman…
Tanım
Tesis yerleşim planlaması, bir tesis içinde yer kaplayan üretim kaynaklarının en iyi (optimum) konumda olmasıdır.
Tesis yerleşim kararlarında sıralanan faktörlerin göz önünde bulundurulması önemlidir;
- Emniyet ve Güvenlik: Üretimde en önde yer alması gereken konuların başında iş güvenliği vardır.
- Çalışanlar, müşteriler ve ziyaretçiler için tehlike oluşturabilecek tüm süreç ve mekânlara yetkisiz ulaşımının engellenmesi gereklidir.
- Akış: Üretim sürecindeki malzeme, bilgi ve müşteri hareketlerine uygun olarak alanlar tasarlanmalıdır.
- Söz gelişi, bir imalat tesisinde maliyet oluşturan malzeme akışının en aza indirilmesi gerekirken bir market müşterisinin gezinti rotasının fazla olması hedeflenebilir.
- Akış, personelin veya müşterinin kolayca anlayabileceği ve takip edebileceği şekilde tabelalar yardımıyla gösterilmelidir.
- Konfor: Personelin fiziksel çalışma koşullarının uygunluğu.
- Gürültü, sıcaklık, aydınlatma gibi ergonomik faktörler çalışanların verimliliğini doğrudan etkilemektedir.
- Alan Kullanımı: Bir imalat tesisinde maliyetin azaltılması için boş alanların en aza indirilmesi hedeflenirken lüks bir otelin tasarımında alanların geniş ve ferah olması hedeflenebilir.
- Darboğazlar: Tesisin yerleşim planlaması yapılırken ileride oluşabilecek Darboğazlar dikkate alınmalıdır.
- Koordinasyon: Tesis içerisinde iş süreçlerinin aksamadan yürütülmesi için iletişimi sağlayan telefon, sesli ya da görsel bilgi aktarma araçlarının konumlandırılması gerekir.
- Esneklik: Çevreye adapte olabilme, değişimlere uyum sağlayabilme denilebilir. Söz gelişi, bir şirketin yerleşiminde bir masanın konumu kolayca değiştirilebilir bir yerdeyse, bu onun esnek olduğunu anlamına gelir.
Tesis İçi Yerleşim Türleri
1- Sabit Konumlu Yerleşim
Cite
“Ürün hareket etmez, üretim ona gelir.”
Title
Ürünün veya projenin sabit kaldığı ve gerektiğinde işçilerin, malzemelerin ve ekipmanın hareket ettirildiği yerleşimdir.
- Uygulama Alanları: Genellikle ürünün şu özelliklere sahip olduğu durumlarda zorunludur:
- Çok Hacimli veya Ağır: Taşınması pratik olmayan veya imkansız olan ürünler (örn. bir gemi, bir bina).
- Çok Kırılgan: Taşınma sırasında zarar görme riski yüksek olan hassas ürünler (bu durum daha az yaygın olsa da mümkündür).
- Örneğin:
- Büyük inşaat projeleri (binalar, enerji santralleri, köprüler, barajlar)
- Gemi inşası
- Büyük uçakların montajı
- Uzay roketlerinin üretimi
2- Sürece Göre Yerleşim
“Benzer işler bir arada yapılır, ürün/müşteri ihtiyaç duyduğu işleme gider.”
- Sürece göre yerleşim (diğer adıyla Fonksiyonel Yerleşim), üretim için gerekli olan kaynakların (makineler, ekipmanlar, iş gücü) yaptıkları işe veya fonksiyona göre gruplandırıldığı bir yerleşim düzenidir. Benzer işlemleri yapan tüm makineler veya benzer becerilere sahip işçiler aynı alanda toplanır. Söz gelişi, tüm torna tezgâhları bir bölümde, tüm kaynak makineleri başka bir bölümde, tüm boyama kabinleri farklı bir bölümde yer alır.
- Uygulama Alanları: Bu yerleşim düzeni özellikle şu durumlar için uygundur:
- Parça/Ürün Çeşitliliğinin Fazla Olduğu: Çok farklı türde ürünlerin üretildiği sistemler.
- Üretim Hacminin Düşük Olduğu: Her bir üründen az sayıda üretildiği durumlar (parti tipi üretim veya sipariş üzerine üretim).
Avantajları:
- Esneklik: Çok çeşitli ve farklı işlem sıraları gerektiren ürünlerin üretimine olanak tanır. Yeni ürünlere veya tasarım değişikliklerine uyum sağlamak daha kolaydır.
- Verimlilik (Operatör Uzmanlaşması): Operatörler belirli tip makineler veya işlemler üzerinde yoğunlaştıkları için o alanda uzmanlaşabilirler, bu da potansiyel olarak kaliteyi ve belirli görevlerdeki hızı artırabilir.
- Bakım Kolaylığı: Benzer makinelerin aynı yerde olması, bakım ekiplerinin işini kolaylaştırır, yedek parça yönetimini basitleştirir ve uzmanlaşmış bakım imkanı sunar. Makine arızalarının tüm üretimi durdurma riski genellikle daha düşüktür (alternatif makineler olabilir).
Dezavantajları:
- Uzun ve Karmaşık Malzeme Taşıma Süreleri: Ürünlerin farklı işlem merkezleri arasında sürekli taşınması gerekir, bu da toplam üretim süresini uzatır ve yüksek malzeme taşıma maliyetlerine yol açabilir. Akış yolları karmaşık olabilir.
- Darboğaz Oluşma Riski: İş yükü dengesiz dağılırsa veya bazı bölümler diğerlerinden daha yavaş çalışırsa, bu bölümlerin önünde iş yığılmaları (darboğazlar) oluşabilir. Bu durum beklemelere ve verimsizliklere neden olur.
- Planlama ve Kontrol Zorluğu: Farklı ürünlerin farklı rotalar izlemesi, iş akışını planlamayı, takip etmeyi ve kontrol etmeyi karmaşıklaştırır.
- Daha Yüksek Yarı Mamul Stokları: İşlemler arası beklemeler ve taşıma süreleri nedeniyle genellikle daha fazla yarı mamul stok birikir.
3- Ürüne Göre Yerleşim
“Kaynaklar ürünün işlem sırasına göre dizilir, ürün hat boyunca akar.”
-
Ürüne göre yerleşimde, üretim için gerekli olan kaynaklar (makineler, iş istasyonları, ekipmanlar) ürünün üretilmesi için gereken işlem sırasına göre ardışık olarak dizilir. Yani kaynaklar ürünün akışını takip eder.
-
Temel amaç, hızlı, kesintisiz ve yüksek hacimli bir üretim akışı sağlamaktır. Ürün bir istasyondan diğerine minimum gecikme ve taşıma ile geçer.
-
Bu düzene genellikle “Hat Tipi Yerleşim” veya “Montaj Hattı” da denir.
-
Genellikle standartlaşmış ürünlerin çok yüksek miktarlarda (kitle üretimi) üretildiği durumlarda kullanılır. Ürün çeşitliliğinin az veya hiç olmadığı sistemler için idealdir. Bkz. Fordizm ve Seri Üretim
-
Tablo sınavda çıkacak!
-
Araştırma ödevleri*
Sürece Göre Yerleşim ve Ürüne Göre Yerleşim Düzeninin Özelliklerinin Karşılaştırılması
| Özellik | Sürece Göre Yerleşim | Ürüne Göre Yerleşim |
|---|---|---|
| Ürün Çeşitliliği | Yüksek | Düşük |
| Kaynak Kullanımı | Genel amaçlı | Özel amaçlı |
| Kaynak Özelliği | İş gücü yoğun | Teknoloji yoğun |
| Ürün Esnekliği | Yüksek | Düşük |
| Üretim Hızı | Düşük | Yüksek |
| Malzeme Taşıma Maliyeti | Yüksek | Düşük |
| Stok Alanı (Yarı Mamul) | Yüksek | Düşük |
```col-md
flexGrow=1
===
#### **Sürece Göre Yerleşim (Fonksiyonel Yerleşim):**
- **Avantajı:** Çok **farklı ürünler** üretebilme **esnekliğine** sahiptir. Genellikle daha çok **insan gücüne** dayalıdır ve makineler daha **genel amaçlıdır** (birçok farklı işi yapabilir). <br> <br>
- **Dezavantajı:** Ürünler farklı işlem merkezleri arasında dolaştığı için **üretim hızı düşüktür**, **malzeme taşıma maliyetleri yüksektir** ve işlemler arasında **yüksek miktarda yarı mamul stok** birikebilir.
```
```col-md
flexGrow=1
===
#### **Ürüne Göre Yerleşim (Hat Tipi Yerleşim):**
- **Avantajı:** Standart ürünlerin **yüksek hızda** ve büyük hacimde üretimi için idealdir. Akış doğrusal olduğu için **malzeme taşıma maliyetleri düşüktür** ve **yarı mamul stokları azdır**. Genellikle **özel amaçlı makinelere** ve **teknolojiye** (otomasyon) dayanır. <br> <br>
- **Dezavantajı:** **Ürün çeşitliliği çok düşüktür** ve sistem **esnek değildir**. Farklı bir ürün üretmek veya işlem sırasını değiştirmek zordur ve maliyetlidir.
```4- Karma Yerleşim
- Karma yerleşim, hem sürece göre yerleşim (fonksiyonel gruplama, atölye tipi) hem de ürüne göre yerleşim (üretim hattı, seri üretim) türlerinin özelliklerini birleştiren bir tesis düzenleme biçimidir. Üretimin bazı kısımlarının seri ve standart, bazı kısımlarının ise daha esnek ve çeşitli (parti üretimi gibi) olduğu fabrikalarda kullanılır.
Sonuç ve Faydaları:
- Karma yerleşimde, standart ve tekrarlayan işlemler üretim hattı ile, değişken ve özelleştirilebilir işlemler fonksiyonel yerleşim ile düzenlenir.
- Bu sayede:- ✅ Verimlilik artar: Standart üretim bölümleri hızlanır.
- ✅ Esneklik korunur: Özelleştirilebilir montaj gibi bölümler sayesinde farklı modeller üretilebilir.
- ✅ Maliyetler dengelenir: Seri üretimin verimliliği ile özelleştirmenin esnekliği bir arada yürütülebilir.
- Yaygın Kullanım Alanları: Otomobil fabrikaları, uçak üretim tesisleri, büyük ölçekli mobilya fabrikaları gibi hem standart parçaları hem de özelleştirme seçenekleri olan üretimlerde yaygındır.
Otomobil Fabrikası Örneği
Ürüne Göre Yerleşim (Hat Tipi):
- Kaporta presleme, kaynak ve boya gibi işlemler standart, yüksek hacimli ve otomatiktir.
- Bu bölümlerde tüm araçlar benzer adımlardan geçtiği için hızlı bir üretim hattı kullanılır. (Verimlilik odaklı)
Sürece Göre Yerleşim (Fonksiyonel Tip):
- Montaj (motor, döşeme, opsiyonel donanımlar) ve Son Test/Kontrol gibi işlemler modele göre değişir, özelleştirme içerir ve daha esnektir.
- Farklı model veya donanımlar farklı işlemler/ekipmanlar gerektirdiğinden, bu bölümler fonksiyonlara göre (atölye gibi) düzenlenir. (Esneklik odaklı)