Sistem Yaklaşımı
- Bir ana sistem, kendine bağlı alt sistemlerden oluşmaktadır ve her bir alt sistem birbirleriyle ilişkili ve bütüncül bir yaklaşımla ana sistemin amacını gerçekleştirmek amacıyla birlikte hareket etmektedir.
- Sistem yaklaşımı, bir sistemin bütünüyle kendisini oluşturan alt sistemleri ve bunlar arasındaki ilişkileri doğru olarak kavrayıp değerlendiren, yöneten ve sistemde meydana gelecek sorunları çözümlemede ve karar vermede sistem analiz yöntemlerini uygulayan bir bakış açısı ve davranış biçimidir.
- Biyolog Ludwig von Bertalanffy tarafından ileri sürülmüştür.
Sistem Nedir?
Bir sistemin özelliklerini 3 temel öge ile açıklamak mümkündür: 1. Alt bileşenleri vardır. 2. Bu bileşenler arasında karşılıklı ilişkiler mevcuttur. 3. Bu bileşenler aynı zamanda dış çevreyle ilişkisi olan bir bütündür.
Sistemin Ögeleri
- Sistemin 4 temel ögesi vardır:
- Girdi (Input): Sisteme dışarıdan giren kaynaklar, bilgiler.
- Süreç (Process): Girdilerin sistem içinde işlenme aşaması.
- Çıktı (Output): İşlenen girdilerin sistemden çıkan sonuçları.
- Geri bildirim veya geri besleme (Feedback: Sistemin çıktılarının değerlendirilmesi ve süreçlerin iyileştirilmesi için kullanılan geri besleme mekanizması.
- Çevre (Environment): Sistemin içinde bulunduğu dış ortam ve sistemin etkileşimde bulunduğu unsurlar.
Alt Sistemler
- Her sistem alt sistemlerden oluşur. Alt sistemler, sistemin birbirine dayalı ve bağımlı olan alt parçalarıdır. Alt sistemler, parçası oldukları sistemden ayrı özellikler taşır.
- Detaylı Not 1: Alt sistemlerin yönetilebilir ve anlaşılabilir olması gerekir. Örneğin üniversite sistemini alt sistemlerine bölüp sonra da ismi Ahmet olan bir alt sistem çıkarmak hata olacaktır.
- Detaylı Not 2: Alt sistemler bölünürken, her alt sistem kendi içerisinde özel olarak ele alınmalı ve diğer sistemlerden bağımsız düşünülmelidir.
Açık ve Kapalı Sistemler
Açık Sistemler
- Çevreleriyle sürekli etkileşim hâlinde olan sistemlerdir.
- Dışarıdan enerji, bilgi, malzeme gibi girdiler alır ve sistemden çıkan çıktılar verir.
- Açık sistemler Negentropi (Negatif Entropi) ile çalışır.
Açık Sistemlerin Özellikleri
- Değişime açıktırlar, dış faktörlerden etkilenirler.
- Esnektir, çevrelerine adapte olma yeteneğine sahiptirler.
- Kararlar ve süreçler çevresel faktörlerle uyum içinde gelişir. Örnekler: Organizasyonlar, ekosistemler.
Kapalı Sistemler
- Çevreleriyle etkileşimde bulunmayan veya sınırlı etkileşimde bulunan sistemlerdir.
- Dışarıdan girdi almazlar ve dışarıya çıktı vermezler.
- Kapalı sistemler zamanla entropiye maruz kalırlar ve ölürler.
Kapalı Sistemlerin Özellikleri
- Kendi içsel işleyişleriyle kararlar alırlar, çevreden bağımsızdırlar.
- Dışsal faktörlerden bağımsız olarak işlev görürler.
- Genellike statiktirler ve çevre değişikliklerine uyum sağlamada zorluk çekebilirler. Örnekler: Fiziksel makineler, kapalı hava odası, kapalı bir robotik sistem.
Durumsallık Yaklaşımı
- Durumsallık Yaklaşımı, her durum için tek bir ideal yönetim şekli olmadığını, en etkili yönetim biçiminin duruma göre değiştiğini savunur.
- Klasik ve Neo-klasik düşünce, etkililik ve verimlilik için genel ilkeler belirlerken, durumsallık yaklaşımı örgüt yapısının iç ve dış koşullara göre şekillenmesi gerektiğini öne sürer.
- Durumsallık Yaklaşımı, sistem yaklaşımı üzerine kuruludur. Sistem yaklaşımı tüm örgütler için genel bir model sunarken, durumsallık yaklaşımı her örgütün benzersiz olduğunu ve yönetimde bunu göz önünde bulundurmak gerektiğini vurgular.
Teknolojik Altyapı
- Üretim araçları ve teknolojik sistemler, örgütün yapı ve esnekliğini belirler.
Çalışanların Niteliği
- Çalışanların bilgi ve beceri düzeyi, örgüt yapısının esnekliğini veya hiyerarşisini etkiler.
Çevresel Faktörler
- Pazar koşulları ve rekabet, örgütün stratejik uyumunu zorunlu kılar.
Yönetim/Liderlik Tarzı
- Liderlik tarzı, örgütün mekanik yapı ya da organik yapı tercihini yansıtır.
- mekanik yapı: Hiyerarşik, otoriter, net görev tanımları, merkezileşmiş iletişim
- Bkz. Klasik Yönetim
- organik yapı: Esnek, yatay, geniş görev tanımları, işbirliği ve hızlı uyum.
- Bkz. Kuantum Örgütler, Demokratik Yönetim
- mekanik yapı: Hiyerarşik, otoriter, net görev tanımları, merkezileşmiş iletişim
İşin-Görevin Niteliği
- Görevin karmaşıklığı, yapının esnekliğini veya katılığını belirler.
İşletme Çevresi
- İşletme Çevresi: İşletmenin bir şekilde etkileşimde bulunduğu unsurların tamamı.
İç Çevre:
- Kontrolü tamamıyla bize ait olan çevredir.
- Örneğin: Çalışanlar, yönetim yapısı ve finansal kaynaklar.
Yakın Dış Çevre:
- Etkileyebildiğimiz ama kontrol edemediğimiz çevredir.
- Örneğin: Müşteriler, tedarikçiler, rakipler vb.
Uzak Dış Çevre:
- Etkilendiğimiz ama hiçbir şekilde kontrol edemediğimiz çevredir.
- Örneğin: Ekonomik durum, savaş, deprem, teknolojik gelişmeler vb.
Tanımlamalar, Kavramlar ve Kısaltmalar
entropi
- Entropi, bir sistemdeki düzensizlik (kaos) ve rastlantısallık derecesidir. Zamanla her sistem, tıpkı canlı organizmalar gibi “ölür”, yani düzensizleşir ve işlevini yitirir. Bu kaçınılmaz süreç, entropinin doğal bir sonucudur.
- Örnek: Zamanla eskiyen ve işlevini kaybeden bir bilgisayar entropiye uğramıştır.
Ekstra bilgi
Termodinamiğin ikinci kanunu olan entropi tersinemezlik ilkesiyle çalışır. Tersinemezlik, enerjinin sürekli daha çok kullanılabilir bir formdan daha az kullanılabilir bir yapıya doğru geçtiği süreçtir. Entropide “ölü enerji” olarak tabir edilen bu kavrama göre verim hiçbir zaman tamamıyla yüzde yüz olamaz; çünkü her termal süreçte bir miktar enerji iş olarak kullanılamaz ve bu enerji geri döndürülemez bir biçimde dağılır. Bu da evrendeki düzensizliğin (entropinin) sürekli artmasına neden olur ve sonunda enerji kullanımının imkânsız hâle geldiği bir termal ölüm -kâinatın kaçınılmaz olarak bir ölüme gideceği- durumu ortaya çıkar.
Negentropi (Negatif Entropi):
- Negentropi (Negatif Entropi), bir sistemdeki düzeni ve organizasyonu temsil eder.
- Örnek: Bilgisayarın bakım ve güncellemelerle ömrünün uzatılması.
Holizm (Bütünsellik):
- Holizm (bütünsellik); bütünün, meydana geldiği parçaların toplamından daha anlamlı, önemli ve değerli olduğunu savunan felsefi bir görüştür.
- Kelimenin sıfat hâli olan holistik (bütünsel veya bütünselliğe ait) ise, bir şeyin veya bir kimsenin parça olarak değil de bir bütün olarak konu edilmesini ifade etmektedir.
Ekstra Bilgi
Holizm kelimesinin kökeni Aristoteles’e dayanmaktadır, Aristoteles’in ifadesiyle, “parçaların birlikteliğinden yahut toplamından daha öte ve farklı bir değer kazanan bütün” olarak ifade edilir. Aynı zamanda Aristoteles bütünün parçadan önce geldiğini iddia eder ve bunu devletin/şehrin aileden ve bireyden daha önce geldiği bağlamında söyleyerek rasyonalize eder/ussallaştırır. Ancak bu metafiziksel olarak imkânsızdır. Metafiziksel olarak bütünün parçadan önce gelme imkânı yoktur, çünkü bütünü oluşturan teker teker parçalardır.
Sinerji
- Sinerji, farklı bileşenlerin birlikte çalışarak bireysel etkilerinden daha büyük bir etki yaratmasıdır. Bu durum sistemin verimliliğini artırarak daha etkin sonuçlar elde edilmesini sağlar. Sinerji, sadece bileşenlerin toplamı değil, onların birlikte ürettikleri değeri ifade eder.
- Bir başka tanımla, bir organizasyondaki farklı birimlerin bütünleştirilmesiyle elde edilen, parçaların toplamından daha büyük bir etki yaratma çabasıdır.