- “Yatırım için gerekli fonlar nasıl elde edilecek?” sorusuna cevap arar.
- Kâr eden bir firmanın elde ettiği kârları dağıtmayıp firma bünyesinde tutması ile fon sorununun çözüleceği düşünebilir. Ancak firmalarda para giriş ve çıkışlarında miktar ve zaman yönünden farklılıklar çıkmaktadır. Bu nedenle fon açığı olduğunda aradaki fark firma dışındaki üçüncü kişi veya kurumlardan (bankalar, üçüncü kişiler, firmalar, sermaye piyasaları) sağlanabilir. Kullanılan her bir kaynağın firmaya farklı maliyetler çıkaracağı unutulmamalıdır. Bu nedenle fonların sağlanmasının yanında en uygun fon kaynağının araştırılıp bulunması da ayrıca önemlidir.
- İşletmeler fon ihtiyaçlarını temelde iki ana kaynaktan karşılar: Öz Kaynaklar ve Yabancı Kaynaklar.
3.3.1. Öz Kaynaklar ve Ortaklık Yapısı
- Firma kurulum aşamasında değer verenler verdikleri değer (öz kaynaklar) kadar firma üzerinde söz/hak/pay sahibidir. Firma bu kişilere borçlanır.
- Sahip (Owner): Şirketin gerçek kontrolüne sahip kişi veya kişiler.
- Ortak (Partner - Shareholder): Şirkete sermaye koymuş kişidir. Anonim şirkette hissedar, limited şirkette ortak denir.
- Yatırımcı (Invester): Şirkete para yatıran kişidir. Yönetim söz hakkı sınırlıdır ya da hiç yoktur. Startup’a yatırım yapan kişi veya fon örnek verilebilir
İşletme dönem sonunda elde ettiği kârı iki temel şekilde kullanabilir: Bir kısmını ortaklara dağıtmak (temettü ödemesi) ya da tamamını veya bir kısmını işletme bünyesinde tutarak gelecekteki büyüme için kullanmak (oto-finansman). Bu kararlar öz kaynak yapısını doğrudan etkiler.
Yedek Akçe (Dağıtılmamış Kârlar)
- Şirket kârının dağıtılmayıp kanunî zorunluluklar veya şirket ana sözleşmesi gereği ya da genel kurul kararıyla şirket bünyesinde bırakılan kısmıdır. Bu fonlar şirketin malî yapısını güçlendirir ve gelecekteki yatırımlar için kaynak oluşturur.
- Yasal Akçe (Kanunî Akçe): Türk Ticaret Kanunu gereğince ayrılması zorunlu olan yedek akçe.
- Statü Akçesi (Ana Sözleşme Akçesi): Kanunî zorunluluk olmamasına rağmen şirketin kuruluş belgesi olan esas sözleşme’de yer alan bir hüküm gereği kârdan ayrılması kararlaştırılan yedek akçedir.
3.3.2. Yabancı Kaynaklar (Dış Finansman - Borçlanma)
- Firmanın, sahipleri dışındaki üçüncü kişi veya kurumlardan belirli bir vade sonunda faiziyle birlikte geri ödemek koşuluyla sağladığı fonlardır. Üçüncü şahısların işletme varlıkları üzerindeki hakları da denilebilir.
- Başlıca yabancı kaynaklar şunlardır:
- Satıcılar (Kredili mal alımları)
- Finansal kuruluşlar (Banka kredileri vb.)
- Devlet Kuruluşları
- Sermaye Piyasaları
Devlet Kuruluşları
- Bir işletme kâr elde ettiğinde bu kâr üzerinde ilk hak sahibi devlettir. Vergiler işletme için ödenmesi zorunlu bir borçtur ve bilançoda “Yabancı Kaynak” kalemi olarak yer alır. Bu borç ödendikten sonra kalan net kâr ortaklar ve firma arasında paylaştırılabilir.
Geçici Vergi Sistemi
- Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin yıl içinde elde ettikleri kazançlar üzerinden üçer aylık dönemler hâlinde hesaplayıp ödedikleri bir peşin vergidir. Yıl sonunda hesaplanacak nihai vergiden mahsup edilir.
- Şirket yıl içinde kazanç elde ediyor.
- Vergiyi her 3 ayda bir peşin ödüyor (geçici vergi).
- Yıl sonunda nihai vergi hesaplanıyor ve önceden ödenen vergiler mahsup ediliyor → yani düşülüyor.
- Ödeme Takvimi: Üç aylık dönemi takip eden 2. ayın 17. gününe kadar beyan edilir ve ödenir.
| Dönem | Aylar | Beyan ve Ödeme Ayı |
|---|---|---|
| Ocak - Şubat - Mart | Mayıs | |
| Nisan - Mayıs - Haziran | Ağustos | |
| Temmuz - Ağustos - Eylül | Kasım | |
| Ekim - Kasım - Aralık | Şubat |
Sermaye Piyasaları
- Sermaye Piyasaları fon arz edenler (tasarruf sahipleri) ile fon talep edenleri (şirketler, devletler) menkul kıymetler aracılığıyla bir araya getiren piyasalardır. Şirketler için banka kredilerine alternatif, önemli bir borçlanma kanalıdır.
Kısa Vadeli Borçlanma Araçları (Vadesi 1 Yıldan Az)
- Hazine Bonosu: Devletin bir yıldan kısa vadeli borçlanma ihtiyaçları için çıkardığı borçlanma aracı.
- Finansman Bonosu: Büyük anonim şirketlerin (özel sektör şirketleri) kısa vadeli nakit ihtiyaçlarını karşılamak için çıkardıkları teminatsız borçlanma senetleri.
Uzun Vadeli Borçlanma Araçları (Vadesi 1 Yıldan Fazla)
Tahviller (Bond)
- Ayrıntılı bilgi için (bkz. Tahviller)
- Devletin veya anonim şirketlerin bir yıldan daha uzun vadeli fon sağlamak amacıyla çıkardıkları borçlanma senetleridir.
- Kuponlar: Tahvilin üzerinde bulunan ve belirli dönemlerde yatırımcıya yapılacak olan faiz ödeme yükümlülüğünü gösteren belgelerdir.
- Devlet Tahvili: Devletin uzun vadeli yatırım projelerini finanse etmek için çıkardığı borçlanma senedidir.
- Özel Kesim Tahvili (Corporate Bond): Anonim şirketlerin yatırım gibi uzun vadeli finansman ihtiyaçlarını çıkardıkları tahvillerdir.
- Eurobond: Devletlerin veya şirketlerin uluslararası piyasalardaki yabancı para birimi cinsinden (genellikle Euro veya Dolar) ihraç ettikleri uzun vadeli tahvillerdir (Ayrıntılı bilgi için bkz. Eurobond).