- Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemi
- İktisadi yapı savaşlar ve Batı’nın üstünlüğü nedeniyle yıprandı.
- Sanayi Devrimi, Osmanlı ekonomisini rekabette geri bıraktı.
- Kapitülasyonlar yabancıların elini güçlendirirken, yerli teşebbüsler zayıf kaldı.
- İlk dış borçlanmalar yapıldı, iktisadi bağımsızlık zedelendi.
- Düyun-u Umumiye İdaresi kurularak borç yönetimi yabancıların kontrolüne geçti.
- Cumhuriyetin Kuruluşu ve İzmir İktisat Kongresi (1923)
- Atatürk ve yol arkadaşları, iktisadi bağımsızlığın önemini vurguladı.
- 17 Şubat-4 Mart 1923’te İzmir İktisat Kongresi toplandı.
- Tarımın modernleşmesi, sanayinin geliştirilmesi ve ulaşım sisteminin iyileştirilmesi kararlaştırıldı.
- Devletin özel sektörün yetersiz kaldığı alanlarda öncülük etmesi benimsendi.
- Özel sektöre kredi sağlayacak bankaların kurulması ve işçi haklarının korunması öngörüldü.
- Kararlar, “Misak-ı İktisadi” olarak tarihe geçti.
- 1923-1930 Dönemi: Özel Sektör Odaklı Kalkınma
- İzmir İktisat Kongresi kararları doğrultusunda ilk adımlar atıldı.
- Yabancı şirketlere ait bazı işletmeler millileştirildi.
- Demiryolları devletleştirildi.
- 1925’te Aşar Vergisi kaldırıldı.
- Tarım Kredi Kooperatifleri ve Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu.
- Atatürk Orman Çiftliği, modern tarımın örnek modeli oldu.
- 1924’te İş Bankası kuruldu, ardından Sümerbank, Merkez Bankası ve Etibank geldi.
- 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı, özel sektör teşvik edildi.
- 1930 Sonrası: Devletçilik İlkesi ve Karma Ekonomi
- 1929 ekonomik buhranı, özel sektörün gelişimini sekteye uğrattı.
- Atatürk’ün “toplumun genel çıkarlarını ilgilendiren kuruluşların devletleştirilmesi” görüşü uygulamaya kondu.
- Karma ekonomi modeli benimsenerek devlet teşebbüsleri desteklendi.
- Planlı ekonomiye geçildi, Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934) yürürlüğe girdi.
- Yerli ham madde kullanımı ve bölgesel sanayileşme hedeflendi.
- Sümerbank devletçiliğin temel taşı olarak sanayileşmeye öncülük etti.
- Demir-çelik, kimya, tekstil ve tüketim malları endüstrisi geliştirildi.
- II. Dünya Savaşı nedeniyle İkinci Beş Yıllık Plan tam uygulanamadı.
- Hukuki Düzenlemelerin Ekonomiye Etkisi
- 1926’da Medeni Kanun kabul edildi, kadınlara miras hakkı tanındı.
- Ticaret Kanunu, ticari faaliyetleri çağdaş esaslara göre düzenledi.
- Sonuç
- Cumhuriyet’in iktisadi devrimleri, Osmanlı’dan devralınan zayıf yapıyı güçlendirmeyi amaçladı.
- İlk yıllarda özel sektör teşvik edilirken, dünya ekonomik koşulları devletçiliğe yöneltti.
- Planlı ekonomi ile hızlı bir sanayileşme süreci yaşandı.
- Türkiye, iktisadi bağımsızlığını kazanarak çağdaş bir ekonomik sisteme geçti.