4- Postmodern Yönetim Anlayışı

• Not: Aylar sonra fark ettim ki Newton aslen derslerde iddia edildiği gibi mekanik bir yapıyı savunmamakta, bilakis o mekanik yapıya karşı çıkmakta. Fransız materyalistler Newton’u bize mekanik ve maddeci birisi olarak pazarladı, ancak Newton esasında koyu bir dindardır. Kaleme aldığı dinî eserlerdeki kelime sayısı bilim eserlerine kıyasen 3 kat daha fazladır, 18 saatinin çoğunu da dinî çalışmalara harcamaktadır. Derslerde anlatılanlara doğrudan katılmak yerine onları eleştirel bir gözlükle kritize etmeye kalkmak daha iyi olur vesselam.

---

Einstein ve Newton Fiziği

Newton Fiziği

• Newton fiziği, evrenin deterministik yasalarla yönetildiğini ve olayların önceden tahmin edilebileceğini, uzay ve zamanın mutlak olduğunu varsayar.
  • Bu anlayış mekanik örgüt yapısını yansıtır. Bkz. mekanik yapı.

Mekanik Yapı

Daha hiyerarşik, otoriter ve katı bir yapı olarak tanımlanır. Bu yapıda görevler net bir şekilde tanımlanmış olup, ast-üst ilişkileri dikeydir; iletişim ve karar alma süreçleri merkezidir ve belirli bir girdi, belirli bir çıktıyı doğurur. Özellikle sabit görevlerin ve standart süreçlerin olduğu fabrikalar veya devlet kurumları gibi ortamlarda mekanik yapılar tercih edilir.

• Newton fiziğine göre olaylar neden-sonuç ilişkisi paralelinde gerçekleşir.
  • Bu anlayış mekanik örgüt yapılarında da vardır: Belirli bir girdi, belirli bir çıktıyı doğurur.

  Einstein Fiziği

• Einstein, zaman ve uzayın mutlak olmadığını, gözlemciye göre değiştiğini göstermiştir.
  • Yönetim bilimine uyarlarsak, örgütlerin de içinde bulundukları çevreye ve koşullara göre değişebilen dinamik yapılar olduğunu görürüz.
• Einstein fiziği, evrenin karmaşık bir sistem olduğunu ve tam olarak öngörülemeyeceğini kabul eder.
  • Organik örgüt yapısı da belirsizliği ve karmaşıklığı kabul ederek esnekliği ve adaptasyonu ön plana çıkarır. Bkz. organik yapı.

Organik Yapı

Daha esnek, yatay ve iletişime dayalı bir yapıdır. Görev tanımları daha geniştir ve çalışanlar arası iletişim daha yataydır, bu da iş birliğini ve katılımı artırır. Çevresel değişimlere hızlı uyum sağlanması gereken teknoloji veya yaratıcı sektörlerde, örneğin bir yazılım şirketinde, organik yapı öne çıkar.

Newton ve Einstein Fiziğinin Karşılaştırılması

Özellik	Newton Fiziği	Einstein Fiziği	Yönetim Bilimine Yansımaları
Zaman ve Uzay	Mutlak ve değişmez	Göreli ve gözlemciye bağlı	Mekanik örgütlerde zaman ve süreçler katı ve önceden belirlenmişken, organik örgütlerde esneklik ve durumsallık ön plandadır.
Nedensellik	Doğrusal ve deterministik	Karmaşık ve olasılıksal	Geleneksel yönetim anlayışında neden-sonuç ilişkileri net ve öngörülebilirken, modern yaklaşımlarda belirsizlik ve çoklu faktörlerin etkisi kabul edilir.
Bütün ve Parçalar	Parçalar bütünü oluşturur	Bütün, parçaların toplamından farklıdır	Mekanik örgütlerde bölümler bağımsız çalışırken, organik örgütlerde işbirliği ve bütünsel bakış açısı esastır.
Örgüt Yapısı	Mekanik, hiyerarşik, kontrol odaklı	Organik, esnek, adaptasyon odaklı	Newton fiziğinin prensipleri, geleneksel, hiyerarşik örgüt yapılarını beslerken, Einstein fiziği ve sonrasında kuantum fiziği, daha esnek ve adapte olabilen örgüt yapılarına zemin hazırlar.

Çift Yarık Deneyi

Determinizm

• Determinizm, klasik fizikte her olayın önceden belirlenmiş bir şekilde gerçekleşmesi gerektiğini savunur. Ancak kuantum mekaniği deterministik bir evren anlayışına karşı çıkar.
• Çift Yarık Deneyi’nde parçacıkların geçiş yolları ve sonuçları öngörülemeyen olasılıklarla şekillenir, bu da kuantum dünyasında mutlak deterministik bir düzenin geçerli olmadığını gösterir. Dalga fonksiyonunun çökmesi ve parçacıkların belirli bir konumda gözlemlenmesi, ölçüm eyleminin sonucu etkilediğini ve belirsizliği artırdığını ortaya koyar. Yani kuantum sistemleri, klasik deterministik sistemler gibi kesin sonuçlar vermez.

Öngörülebilirlik

• Kuantum sistemlerinde bir parçacığın belirli bir yol izleyip izlemediğini bilmek mümkün değildir; yalnızca olasılıkları hesaplayabiliriz. Bu durum öngörülebilirliğin kuantum dünyasında sınırlı olduğunu gösterir. Çift Yarık Deneyi’nde parçacığın hangi yarıktan geçtiği gözlemlendiğinde dalga fonksiyonu çökerek belirli bir konumda gözlemlenir, bu da öngörülebilirliği artırır. Ancak, ölçüm yapılmadığında parçacıkların geçişi yalnızca bir olasılık dağılımı olarak tanımlanabilir, yani tek bir sonucu öngörmek imkansızdır.

Kaos

• Çift Yarık Deneyi’nde, bir parçacığın hangi yarıktan geçeceği tamamen belirsizdir; yani, ölçülmediği sürece kaotik davranır.
• Başlangıç koşulları hakkında belirli bir bilgi olsa da sistemin davranışı tam anlamıyla öngörülemez hâle gelir. Parçacık, gözlemlenmediği sürece dalga fonksiyonu gibi “belirsiz” bir şekilde yayılır.

Post-Modern Yönetim Yaklaşımları

Popülasyon Ekolojisi Yaklaşımı

• Organizasyonların çevreleriyle etkileşimlerini ve bu etkileşimlerin organizasyonel yapılar üzerindeki etkilerini inceler.

Ekolojik Adaptasyon Teorisi

• Organizmaların çevrelerine uyum sağlama süreçlerini ve bu süreçlerin organizasyonel yapılar üzerindeki etkilerini inceler.
• Aynı sektörde faaliyet gösteren faktörlerin grup davranışını inceler.
  • Benzer işletmeleri grup olarak inceler.
  • Uyum sağlayabilen işletmeler yaşar.

İzomorfizm

• Eş-biçimcilik ya da eş-şekilcilik olarak da adlandırılır.
• İzomorfizm, farklı organizasyonların çevresel faktörler veya benzer baskılar altında zamanla birbirlerine benzeyen yapılar veya davranışlar geliştirme sürecidir.

Zorlayıcı İzomorfizm

• Zorlayıcı izomorfizm, örgütlerin dışsal baskılar sonucunda benzer yapı ve süreçleri benimsemesidir.
  • Dışsal baskılara hükümet düzenlemeleri, kanunsal zorunluluklar ve çok uluslu şirket standartları gibi örnekler verilebilir.
    • Söz gelimi, kamu ihalelerine katılmak için TSE-ISO 9000 belgesi alma zorunluluğu Zorlayıcı İzomorfizme örnektir.

Taklitçi İzomorfizm

• Taklitçi izomorfizm, belirsizliğin yüksek olduğu çevrelerde gerçekleşir.
• Teknoloji yeterince anlaşılmadıysa, hedefler belirsizse, ekonomik ve politik bir belirsizlik yaşanıyorsa örgütler, bulundukları sektörde daha başarılı veya daha meşru olarak algıladıkları örgütleri model alma eğilimindedirler.

Önemli

İşletmeler taklit yoluyla başka kurumlara uyum sağlarken bazı faktörleri de göz önünde bulundururlar. Bunlardan biri uyarlanacak yeniliklerin meşruiyet kazanmış olmasıdır

---

Normatif (Kural Koyucu) İzomorfizm

• Normatif izomorfizm, profesyonelleşmenin bir sonucu olarak ortaya çıkar.
• Danışmanlık firmaları tarafından birçok şirkete verilen eğitim programları sonucunda işletmeler benzer profesyonel süreç ve yöntemleri benimseyecekleri için birbirlerine benzeyeceklerdir.
• Toplum tarafından çağdaş ve yenilikçi olarak adlandırılmak isteyen birçok yönetici profesyonel yöntemleri benimseme eğiliminde olacaktır. Bunun sonucunda normatif izomorfizm ortaya çıkmaktadır.

Post-Modern Yönetim Teorileri

İşlem Maliyetleri Teorisi

• İşlem Maliyeti Teorisi, bir işletmenin bir mal veya hizmeti kendi bünyesinde üretmesi (işletme maliyeti) ile piyasadan temin etmesi (işlem maliyeti) arasında karar verirken hangi maliyetin daha düşük olduğuna odaklanır.

İşlem Maliyetleri (Piyasa Mekanizması - Ronald Coase)

Bilgiye Ulaşma Maliyeti

• Bir ürün veya hizmet hakkında bilgi edinmenin maliyeti.

Pazarlık Maliyeti

• İki işletme arasındaki şartları ve fiyatı belirlemek için harcanması gereken maliyettir.

Sözleşme ve Denetim Maliyeti

•  Bir anlaşmayı yazılı hale getirmenin, uygulamanın ve diğer tarafın sözleşmeye uyduğundan emin olmanın maliyeti.

Lojistik/Taşıma Maliyeti

• Taşıma maliyeti işte. Ürünün fiziksel olarak taşınması için gereken maliyet.

Aracı Kullanma Maliyeti

• Bir işlemi doğrudan yapmak yerine aracı kullanmanın maliyeti.

Risk Maliyeti

• İşlemin başarısız olma ihtimaline karşı alınan önlemlerin veya olası zararların maliyetidir.

Fırsat Maliyeti

• Fırsat maliyeti, bir seçim yaparken vazgeçilen en iyi alternatifin değeridir.

Ölçek Ekonomisi

• Bir üretim sürecinde daha büyük üretim hacimlerine ulaştıkça birim başına maliyetin düşmesi durumudur.
  • Yani, birim zamanda üretim miktarı arttıkça, sabit maliyetler daha fazla ürüne yayıldığı için üretim daha verimli hâle gelir ve maliyetler azalır.
  • Söz gelimi, fırıncılar sabit maliyetleri (örneğin kira.) daha fazla ekmeğe yayarlar. Bu sayede üretim maliyetleri düşer ve ekmeğin birim fiyatı daha uygun hâle gelir.
• Evde ekmek yapmak küçük ölçekli bir üretim olduğu için kullanılan enerji, malzeme ve iş gücü gibi kaynaklar her bir ekmek için daha fazla maliyet getirir: Çünkü büyük ölçekli bir üretim değildir. Oysa fırıncılar büyük ölçekli üretim yaptıkları için bu kaynakları daha verimli kullanırlar ve maliyetleri düşürürler. Bu nedenle fırından alınan ekmek daha ucuz olur.

İşletme Maliyeti

• Kira, elektrik, su vb. sabit maliyetler. $\epsilon$İşlem Maliyeti > $\epsilon$İşletme Maliyeti

• Eğer işlem maliyetleri işletme maliyetlerinden daha yüksekse (εİşlem Maliyeti > εİşletme Maliyeti): İşletme kendi üretmeyi tercih eder.

• Eğer işletme maliyetleri işlem maliyetlerinden daha yüksekse (εİşletme Maliyeti > εİşlem Maliyeti): İşletme piyasadan satın almayı tercih eder.

Kurumsallaşma Teorisi

• Kurumsallaşma teorisi, organizasyonların sadece rasyonel ve verimlilik odaklı kararlarla değil, aynı zamanda içinde bulundukları toplumsal çevrenin normları, değerleri ve beklentileri tarafından da şekillendiğini savunur.
• Organizasyonların nasıl yapılandığını, çalıştığını ve zaman içerisinde nasıl değiştiğini anlamaya çalışır.

Yasal Zorlayıcılar

• Yasal zorlayıcılar, yasalar, düzenlemeler ve resmî normlar gibi dışsal kurallar ve düzenlemelerdir. Bu, bir örgütün belirli bir yasal çerçeve içinde faaliyet gösterebilmesi için uyum sağlaması gereken kuralları kapsar. Yasal zorlayıcılar, devletin getirdiği yasal düzenlemeler ve yaptırımlar olabilir.
• Bkz. Zorlayıcı İzomorfizm.

Toplumsal Kabuller

• Toplumsal kabuller, bir örgütün faaliyetlerinin toplumda kabul gören, yaygın değerler, normlar ve inançlar çerçevesinde şekillenmesini ifade eder. Bu kabuller, toplumsal çevre tarafından onaylanan davranış biçimleri ve uygulamaları içerir. Örgütler, bu toplumsal kabul edilebilirlik seviyesini artırabilmek için çevrelerine uyum sağlarlar.
• Bkz. Normatif İzomorfizm

Kaynak Bağımlılığı Teorisi

• Kaynak bağımlılığı teorisi, işletmelerin hayatta kalmak ve başarılı olmak için ihtiyaç duydukları kaynakları (hammadde, finansman, bilgi, insan kaynağı vb.) dış çevreden temin etmek zorunda olduğunu savunur.
  • Dış çevre, tedarikçiler, müşteriler, rakipler, devlet kurumları, finansal kuruluşlar ve eğitim kurumları gibi unsurları içerir. Bkz. Yakın Dış Çevre

Vekalet Teorisi

---

Not