Noetic Logos

3- Dijital Ekonomi ve Kavramlar

8 dakika okuma süresi

Sayısallaştırma (Digitization)

  • Sayısallaştırma, analog bilgilerin (sürekli ve kesintisiz, herhangi bir değer alabilen bilgiler) dijital formata dönüştürülmesi işlemidir.
  • Süreç sayısallaştırma ile başlar ve Dijitalleşme ile devam eder.

Dijitalleşme (Digitalization)

  • Bireylerin ve firmaların (ekonomik aktörlerin) faaliyetlerinin ve süreçlerinin dijital ortamda dijital araçlarla yapılmasıdır.

Dijital Dönüşüm (Digital Transformation)

  • Firmaların değer önerilerini dijital teknolojilerle yeniden biçimlendirerek iş süreçlerini, ürünlerini ve hizmetlerini iyileştirmektir.
    • Örneğin sinemanın bilgisayarda izlenilebilmesi.
  • Firmaların arz ettiği hizmetler/ürünler yeniden biçimlendirilir. Bkz. Netflix.

Dijital Ekonomi

  • Bireylerin ve firmaların dijital teknolojilerle birbirlerine bağlanması sonucunda ortaya çıkan ekonomik faaliyetlerin tamamına Dijital Ekonomi denir.
  • Atası internet ekonomisidir.

Önemli

En ayırt edici özelliği dijital ürün içermesidir. **marjinal maliyet**i SIFIRDIR!!

İnternet Ekonomisi Nasıl Dijital Ekonomiye Dönüştü ?

  • İnternet ekonomisi, internetin yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan ve ekonomik faaliyetlerin internet üzerinden gerçekleştirildiği bir ekonomik modeldir.

Pandemi

  • Pandemi, dijital ekonomiye geçişi hızlandırmıştır.

Bulut Bilişim

  • Veri depolama, işleme ve paylaşma için bulut tabanlı sistemlerin kullanılması da dijital ekonomiye geçişi hızlandırmıştır.

Büyük Veri Analitiği

  • Üretim süreçlerinden toplanan verilerin analiz edilerek verimlilik artışı ve optimizasyon sağlanması da dijital ekonomiye geçişici hızlandırmıştır.

Dijital Ekonominin Bileşenleri

1) E-iş Altyapısı

  • Donanım
  • Yazılım
  • Beşeri Sermaye
    • Donanım ve Yazılım kullanmasını bilenler.

2) E-İş (Elektronik İş)

  • E-iş (elektronik iş), iş süreçlerinin internet ve dijital teknolojiler kullanılarak yürütüldüğü bir iş modelidir.
    • İşin her kısmının e-ortamda yapılması.

3) E-ticaret

  • İnternet üzerinden mal ve hizmetlerin alım-satımı.
    • Eğitim hizmeti satın almak vb.

Dijital Ekonominin Özellikleri

1) Mobilite

  • Her yere götürülebilir, ekonomi yanımızda taşınır.
  • Ekonomik faaliyetler her yerden yapılabilir.

2) Veriye Dayanma

3) Ağ Etkisi (Ağ Dışsallığı)

  • Bir ürün veya hizmetin değerinin onu kullanan kişi sayısı arttıkça artmasıdır.
    • Bir ürünün getirisini, popülerliğini artıran faktörler de denilebilir.
    • Ürünün ağı ne kadar genişlerse fayda da o kadar yükselir.
    • Ne kadar kişiye ulaşırsa etkisi de o kadar artar.

4) Çok Taraflı Piyasa

  • Birden fazla katılımcının etkileşimde bulunduğu piyasadır.
  • Alıcılar, satıcılar, hizmet sağlayıcılar gibi farklı taraflar bir arada bulunur.

Dijital Ekonomi

  • E-Ticaret Platformları
  • Sosyal Medya Platformları
  • Tele-tıp
  • Dijital Eğlence
  • Dijital Ödeme
  • Yapay Zekâ
  • Uzaktan Çalışma
  • Çoklu Satış Kanalları (Omnichannel)
    • Söz gelimi, bir müşteri ürünü online satın alıp mağazadan teslim alabilir ya da mağazadan denediği bir ürünü daha sonra online olarak sipariş verebilir.

Dijital Ekonominin Sağladığı Avantajlar

1) Verimlilik Artışı

2) Maliyetlerde Azalma

  • Bulut Bilişim Teknolojileri, marjinal maliyetin sıfır olması vb.

3) Erişim Artışı (Küresel)

  • İkamelere erişme.

4) Daha Fazla Veriye Erişim

5) Kişiselleştirme

Dijital Ekonominin Dezavantajları

1) Gizlilik ve Güvenlik

  • Gizlilik: Hangi verinin kime ait olduğunun belli olmaması.
  • Güvenlik: Gizlilik kapsamındaki verilerin başkalarının eline geçmemesi.
    • Kuantum bilgisayar örneği.

2) İşsizlik

  • Nesnelerin İnterneti (IoT) sebebiyle işsizlik artıyor. Bkz. Amazon deposu.
    • Bu teknolojileri kullanmayı bilen kişilerin yetiştirilmesi gerekir. Bkz. Yeniden becerilendirme.
    • Veya bu tür teknolojilerin olmadığı iş alanlarına yönelmek gerekir.

3) Monopol (Tekel) Oluşumu

  • Piyasada tek bir satıcının olduğu piyasa. Bkz. Google ve Amazon.

4) Dijital Bölünme

  • Teknolojiye erişimi olanlar ve olmayanların bölünmesi.
    • Teknolojiye erişim, kullanım ve dijital beceriler açısından bireyler, toplumlar veya coğrafyalar arasındaki eşitsizlik.

5) Çevre Sorunları

  • Dijital ürünlerin çalışması için enerjiye ihtiyacı vardır.
  • Mobil aygıtlar ve bilgisayarların üretimi için doğal kaynaklar gereklidir.

Dijital Ekonominin Altyapısı

1) Hızlı ve Yaygın olması

  • Hızlıdır (gecikmesiz) ve yaygındır (mobildir).

2) Uygun Ödeme Altyapısı

  • Uygun ödeme altyapısı olmadan dijital ekonomik faaliyetler yürütülemeyeceği için elektronik ödeme yapılmasına imkân verilmezse e-ticaret gerçekleşemez.

3) Siber Güvenlik Altyapısı

Siber Kanunlar

  • Asgari siber güvenlik kuralları belirlenmeli ve bunlar kanunlaştırılıp zorunlu hâle getirilmelidir.

4) Bilinçli İnsan Kaynağı

Dijital Ekonominin Uzantısı Olan Ekonomiler

Paylaşım Ekonomisi

  • Dijital Ekonominin bir uzantısıdır.
  • Elde duran atıl varlıkları paylaştığımız ekonomidir.
  • Dijital teknolojiler vasıtasıyla bireylerin ve kurumların sahip oldukları atıl varlıkları başkalarıyla paylaşarak gelir elde etmelerini sağlayan bir ekonomik model.

Platform Ekonomisi

  • Ayrı bir derste konuşulacak.

Gig Ekonomisi

  • Gig, belirli bir süre için veya proje bazlı olarak (projeden projeye) yapılan, genellikle kısa süreli ve geçici işleri ifade eder.
    • Gig Ekonomisi, çeşitli platformlar üzerinden dönemlik işlerin yarattığı ekonomidir.
      • Kısa vadeli, projeden projeye yapılan işlerin internet ve mobil teknolojiler aracılığıyla organize edildiği ve gerçekleştirildiği bir ekonomik model olarak da tanımlanabilir.

Dijital Teknolojiler

1) Yapay Zekâ

  • İnsanın akıl yürütme ve problem çözme becerilerini taklit eden algoritma.

2) Artırılmış Gerçeklik (Augmented Reality -AR-)

  • Görsel üreticiler (DALL-E, Midjourney vb.)
    • Bilgisayar tarafından üretilmiş görsel/video falan işte.

3) Sanal Gerçeklik (VR)

4) Nesnelerin İnterneti (IoT)

  • Elektronik cihazların insan aracılığı olmaksızın internet ya da bluetooth aracılığıyla birbirleriyle etkileşim/iletişim kurması.
  • RFID (Radio Frequency Identification)
    • RFID, IoT sistemlerinde nesneleri tanımlamak ve izlemek için kullanılan bir teknolojidir. Nesnelerden toplanan veriler, IoT ağları üzerinden analiz edilir ve süreçleri optimize ederek verimliliği artırmak için kullanılır.

5) Robotlar

6) 3D Yazıcılar

  • Firmalar, en çok inovasyon süreçlerinde prototip yaparken 3D Yazıcıları kullanırlar.
  • İmplant ve protez üretimi.
  • Bina modelleri (mimarlık)
  • Otomotiv parçaları vb.

7) Blokzincir

  • Blokzincir, bilgilerin dijital ortamda şifrelenerek kaydedildiği bir tür dijital kayıt defteridir.
  • Bilgiler, bloklar hâlinde ve zincirleme bir yapıda tarih sırasına göre kaydedilir. Eklenilen bilgiler sonradan değiştirilemez ve silinemez, çünkü her blok bir önceki bloğun kriptografik hash değerini içerir.
  • Kayıtlar tek bir merkezde tutulmaz, sayısı bazen milyonları bulan kişisel bilgisayar ağlarında eşzamanlı olarak tutulur. Dolayısıyla bir kurum ya da kuruluş kayıt defterine sahip olamaz. Bu da sistemin merkeziyetsiz ve şeffaf bir yapıya sahip olmasını sağlar.
  • Temelinde Dağıtık Defter Teknolojisi vardır.
    • Verilerin merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymadan, birden çok yerde eşzamanlı olarak saklandığı ve güncellendiği bir sistem.
    • İşlem yapabilmek için tüm bilgisayarların (binlerce-yüz binlerce vs.) işlemi onaylaması gerekmektedir.
    • Bir hash bloğu değişirse, o hash bloğuna bağlı olan diğer hash bloğu da değişecektir.
      • Hash: Açık bir metnin çeşitli matematiksel algoritmalar ile şifrelenmesi işlemi.

%51 Saldırısı

%51 saldırısı, ağdaki işlem gücünün %51’inden fazlasını ele geçiren bir grubun/kişinin blokzinciri manipüle etmesine denir. Bu saldırının arkasındaki mantık, blokzincir ağlarında işlemlerin doğrulanması için belirli bir çoğunluk gerektirmesidir. Normalde bir işlemin doğrulanması için “fikir birliği” (%100 onay) sağlanır, ancak %51 saldırısında çoğunluk kontrol edildiğinden yalnızca %51 onay yeterli olur.

Bu saldırının başarılı olması için saldırgan(lar)ın blokzincir ağının toplam işlem gücünün %51’ine çok kısa bir sürede (1 saniyeden daha kısa) sahip olması gerekir. Bu yüzden büyük ağlarda (Bitcoin gibi) %51 saldırısı gerçekleştirmek neredeyse imkânsızdır, çünkü bu kadar büyük işlem gücünü sağlamak son derece maliyetlidir. Ancak daha küçük blokzincir ağlarında bu risk daha yüksektir.

8- Büyük Veri Analitiği

  • Çok fazla çeşitlilik içeren, yüksek hacimde ve yüksek hızdaki veri setlerinden oluşur.
  • Başka bir tanımla, daha fazla çeşitlilik içeren ve hacmi hızlıca artan verilerdir.
Çeşitliliği fazladır (Variety)
  • Yapısal (veri tabanlarına uygun), yarı yapısal (etiketlenebilir) ve yapısal olmayan (sosyal medya gibi) veri çeşitlerinden oluşur.
Hacmi fazladır (Volume)
  • Toplanan verinin büyüklüğü.
Hızlıdır (Velocity)
  • Verilerin elde edilme ve işlenme hızı.

Büyük Veri İş Analitiği

Tanımlayıcı Analitik(Descriptive Analytics) (Ne oldu?)
  • Tanımlayıcıdır. Geçmiş verilerden yola çıkarak “ne oldu?” sorusuna yanıt verir.
Kestirimci Analitik (Ne olacak?)
  • Eldeki verileri kullanarak çıkarım/tahminler yapar.
  • “Ne olacak?” sorusuna yanıt vermeye çalışır. Adı üstünde kestirimci olduğundan gelecekteki olaylar veya eğilimler hakkında tahminlerde bulunur.
Öngörümleyici Analitik(Ne yapılmalı?)
  • Farklı senaryoların analizini yapar.
  • Eldeki verilerden yola çıkarak “ne yapılmalı?” sorusuna yanıt vererek karar süreçlerine rehberlik eder. Öngörü gibi yani.

Bulut Bilişim

  • Bilişim/bilgi iletişim sistemlerinin (veri depolama, işleme ve paylaşım; ağ, yapay zekâ araçları vb.) çevrim içi ortamda (internette) kullanıcılara sunulması.

Bulut Bilişimin Avantajları

Maliyet Avantajı
  • Donanım ve altyapı gibi yatırımları azaltır.
Zaman Avantajı
  • Anında erişilebilir olduğu için zaman kazandırdığı gibi yazılım güncellemeleri ve bakım hizmetleri de düzenli olarak yapıldığı için zamandan tasarruf sağlar.
Güvenilirlik (Güvenlik)
  • Bulut servis sağlayıcıları yüksek güvenlik önlemleri almaktadır. Sonuçta onların vazifesi bu yani. Google gibi büyük şirketlerin hacklenmesi neredeyse imkânsız olduğundan güvenilirdir.
Çeviklik (Agility)
  • İşletmelerin değişen taleplerine, yeni fırsatlara ve teknolojik gelişmelere çeviklikle yanıt verir.

Bulut Bilişimin Dezavantajları

Güvenlik
  • Güvenlik bir avantaj olduğu gibi aynı zamanda dezavantajdır. Büyük bir şirkette güvenlik riski çok azken küçük bir şirkette fazla olabilir.
  • Bulut bilişimde veriler üçüncü taraf sunucularda depolandığı için siber saldırılara uğrama ihtimali vardır.
Sistem Çökmesi
  • Bulut hizmet sağlayıcılarının sistemleri ya da sunucuları arızalanırsa hizmetin kesilmesine ve verilerin erişiminin engellenmesine yol açabilir. Bunun sonucunda kullanıcılar için iş aksaması, veri kaybı gibi durumlar ortaya çıkabilir.

Bulut Bilişim İş Modelleri

Hizmet Olarak Platform - Platform as a Service (PaaS)
  • Sağlayıcı işletme, geliştiriciler için internet üzerinden erişilen platform sunar (yazılım/uygulama geliştirme için genellikle).
  • Örneğin: Google App Engine, Microsoft Azure
Hizmet Olarak Yazılım- Software as a Service (SaaS)
  • Sağlayıcı işletme, internet üzerinden erişilen hazır yazılımlar sunar.
  • Örneğin: Microsoft 365, Gmail, Google Drive vb.

Tanımlamalar, Kavramlar ve Kısaltmalar

Atıl Varlık(lar)

  • Atıl varlıklar, kullanılmayan veya yeterince kullanılmayan varlıklardır. Boş bir oda, kullanılmayan bir araba vb.

çeviklik

  • Tepki süresinin kısalığı.

marjinal maliyet

  • Marjinal maliyet, bir birim daha fazla mal veya hizmet üretmenin ek maliyetidir.

Anlaşılmadı mı?

Daha anlaşılır ifadeyle, üretimi bir birim artırınca maliyette meydana gelen değişimdir. Örneğin: Udemy, E-kitap, film vb. teknolojilerin marjinal maliyeti sıfırdır, çünkü üretimi bir birim artırınca maliyette herhangi bir değişim meydana gelmez.

Enformasyon

  • Verinin işlenmesi, organize edilmesi ve yapılandırılmasıyla elde edilen anlamlı bir çıktıdır.

Yeniden becerilendirme

  • Yeniden becerilendirme eğitimi, bireylerin değişen işgücü piyasasının ihtiyaçlarına uyum sağlamaları için yeni beceriler kazanmalarını veya mevcut becerilerini geliştirmelerini amaçlayan eğitim programlarıdır. Bu programlar, teknolojik gelişmeler, küreselleşme veya ekonomik dönüşüm gibi nedenlerle işlerini kaybeden veya mesleklerini değiştirmek isteyen kişilere yeni kariyer fırsatları yakalamalarında yardımcı olur.

Grafik Görünümü