GİRİŞ: DİLLERİ KUTULAMA MERAKI
- Dünyada kaç dil var, kimse bilmiyor. Kimine göre 4000, kimine göre 6000. Sayısını bilen yok.
- Bu dilleri 18. yüzyıldan beri manyaklar gibi gruplara ayırmaya çalışıyorlar.
- En popüler iki kutulama yöntemi var: Biri “kelimeleri nasıl yapıyorlar?” (yapı), diğeri “kim kimin sülalesi?” (köken).
A) YAPI BAKIMINDAN (MORFOLOJİK) SINIFLANDIRMA
- A. Von Schleicher tarafından yapılmıştır.
- Burada kelimelerin mimarisine bakıyoruz. Legoyla mı yapmışlar, oyun hamuruyla mı, yoksa tuğlaları üst üste mi koymuşlar…
1) Tek Heceli (Yalınlayan) Diller
- Olay ne: Kelimeler tek parça. Ek, büküm, çekim falan yok. her kelime bir tuğla.
- Nasıl çalışıyor: Anlam, kelimenin cümledeki sırasından ve vurgudan çıkıyor. “Ma” dersin bir anlam, “má” dersin başka bir anlam.
- Kim bunlar: Çince, Tibetçe, Vietnamca. Minimalist adamlar.
2) Eklemeli (Bağlantılı) Diller
- Olay ne: Bu biziz. Lego ustaları.
- Nasıl çalışıyor: Sağlam bir kök var, o hiç değişmiyor. Ne lazımsa sonuna parça takıyorsun. “ev-ci-lik-ten”. Kök “ev” hep aynı.
- Kim bunlar: Türkçe, Japonca, Korece, Macarca.
3) Bükümlü (Çekimli) Diller
- Olay ne: Bunlar oyun hamurucular.
- Nasıl çalışıyor: Kök denen şeyi alıp içini dışına çıkarıyorlar. Kökteki harfler değişiyor, bükülüyor, yeni bir kelime oluyor.
- Kim bunlar: Arapça (k-t-b kökünden kâtip, mektup, mektep yapmak gibi, veya h-k-m kökünden hâkim, hüküm, mahkeme, ahkâm, tahakküm, hâkimiyet gibi), hint-avrupa dilleri (ingilizce’de sing-sang-sung gibi).
B) KAYNAK/KÖKEN BAKIMINDAN (GENETİK) SINIFLANDIRMA
- Burada da kim kimin akrabası, dna testi yapıyoruz. Dedikodu kısmı gibi daha ziyade.
1) Ural-Altay Dilleri
- Bizim sülale: Adını Ural ve Altay dağlarından almış. Ama bu sülale biraz karışık, artık “kesin aile” demiyorlar, “belki komşulardır” diyorlar.
- Ural kolu: Macarlar, Finler falan.
- Altay kolu: İşte biz buradayız. Türkçe, Moğolca, Tunguzca. japonca ile Korece’yi de buraya sokmaya çalışıyorlar.
ortak noktalarımız neymiş:
- hepimiz lego ustasıyız (eklemeli).
- kelimelerde cinsiyet yok (o, o’dur. he/she yok).
- article (the, a, el-) yok.
- ünlü uyumu var.
- cümle dizilimi genelde özne-nesne-yüklem.
- kök değişmez.
2) Hint-Avrupa Dilleri
- Gezegenin kodamanları: İngilizce, Almanca, Fransızca, Rusça, Farsça… Ne kadar kalabalık, sömürgeci varsa burada.
- Özellikleri: Çoğu oyun hamurucu (bükümlü).
3) Hami-Sami Dilleri
- Orta Doğu’nun dilleri: Arapça, İbranice.
- Özellikleri: Bükümlülerin en hası. Kökü içten oyarak kelime türetirler.
4) Diğerleri
- Çin-Tibet, Bantu (afrika), Kafkas dilleri falan… Teferruat.
1.2. TÜRK DİLİNİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ (EZBER KISMI)
- Özetle: Türkçe, yapı olarak sondan eklemeli, köken olarak Ural-Altay ailesinin Altay kolundan.
Türkçenin Yaşı
- Orhun Kitabeleri (6-8. yy) en eski yazılı belgelerimiz. Ama oradaki dil çok gelişmiş olduğu için, dilin geçmişi en az 2500-3000 yıl olmalı diyorlar.
- Bir de Osman Nedim Tuna diye bir adam çıkmış, Sümerce ile Türkçe arasında 168 ortak kelime bulmuş. buna göre dilimizin yaşı 8500 yıla çıkıyormuş.
Türkçenin Güzelliği (epey normatif burası)
-
imparatorluk argümanı: “büyük imparatorluk kurduk, demek ki dilimiz çok iyi, ilkel dille imparatorluk kurulmaz” özetle.
-
yaygınlık argümanı: dünyadaki ilk beş dilden biriymişiz.
-
matematiksel yapı argümanı: dil bilgisi kurallarımızda hiç istisna yokmuş. çok düzenliymiş. bu yüzden yabancılar bayılmış:
- max müller: “türkçe gramer okumak zevktir” demiş. “arı kovanı gibi” demiş.
- jean deny: “bu dili insan zekâsı tek başına yaratamaz” demiş.
- muharrem ergin: “türk dili belki de dünyanın en matematik dilidir” demiş.