İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI
I. ULUSLARARASI DURUM VE SAVAŞIN NEDENLERİ
-
Genel Tanım: “Paylaşım savaşı” olarak da adlandırılır; emperyalist devletlerin sömürge paylaşım mücadelelerinden kaynaklanır.
-
Birinci Dünya Savaşı Sonrası Durum:
-
Birinci Dünya Savaşı’nı sonlandıran antlaşmalar (özellikle Versay Antlaşması) kalıcı bir barış getirmemiş, yeni sorunlara yol açmıştır.
-
Versay Antlaşması ile Almanya denetim altına alınmaya çalışılmış, ağır savaş tazminatları ödemek zorunda bırakılmıştır.
-
-
Savaş Öncesi Ekonomik ve Sosyal Sorunlar:
-
Almanya’da yüksek enflasyon, artan işsizlik ve gençlerin gelecek kaygısı.
-
Savaş gazilerinin topluma entegrasyon sorunları.
-
Bu koşullar, Almanya’da otoriter Nazi Partisi’nin (Hitler liderliğinde) ve İtalya’da Faşist Parti’nin (Mussolini liderliğinde) güçlenmesine zemin hazırlamıştır.
-
-
1929 Ekonomik Krizi:
-
İlk olarak ABD’de başlamış, ardından Avrupa’yı etkisi altına almıştır.
-
Piyasaların daralması, şirket iflasları, artan enflasyon ve yoksulluk.
-
Kitlelerin otoriter yönetimlere yönelmesine neden olmuştur.
-
II. SAVAŞIN BAŞLAMASI VE GELİŞİMİ
-
Savaşın Başlangıcı:
-
1 Eylül 1939: Almanya’nın Polonya’yı işgali.
-
Fransa ve Britanya’nın (İngiltere) Almanya’ya savaş ilanı.
-
-
Cepheler ve Önemli Gelişmeler:
-
Avrupa Cephesi:
-
Almanya’nın Fransa, Hollanda, Danimarka ve Norveç’i işgali.
-
Haziran 1941: Almanya’nın Sovyet Rusya’ya saldırması (öncesinde Molotov-Ribbentrop Paktı ile saldırmazlık anlaşması vardı).
-
Almanya’nın Sovyet işgali için Yugoslavya ve Yunanistan’ı işgal etmesi.
-
Ağustos 1942 - Ocak 1943: Stalingrad Savunması; Alman ordusunun yenilgisi ve Sovyet işgal planının başarısızlığı.
-
-
Pasifik Cephesi:
-
Aralık 1941: Japonya’nın Pearl Harbor’daki ABD Pasifik donanmasına saldırması; ABD’nin savaşa girişi.
-
Japonya’nın Asya’daki etki sahasını genişletme çabası.
-
-
Kuzey Afrika Cephesi:
-
1942’de savaşın Kuzey Afrika’ya yayılması.
-
1943’te Almanya ve İtalya’nın Kuzey Afrika’dan çekilmesi.
-
-
İtalya’nın Durumu:
-
Britanya ve ABD’nin Sicilya ve Güney İtalya’yı işgali.
-
Temmuz 1943: Mussolini’nin iktidarını kaybetmesi ve İtalya’nın savaştan çekilmesi.
-
-
-
Savaşın Tarafları:
-
Mihver Devletleri: Almanya, İtalya, Japonya (başlıcaları).
-
Müttefik Devletler: Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Amerika Birleşik Devletleri (ABD) (başlıcaları).
-
-
Savaşın Sonlarına Doğru:
-
ABD’nin savaşa girmesiyle savaşın gidişatının Müttefikler lehine değişmesi.
-
Ağustos 1945: ABD’nin Japonya’nın Hiroşima ve Nagazaki şehirlerine atom bombası atması. (Japonya’nın zaten savaştan çekilmeyi planladığı iddia edilir.)
-
1945 Yalta Konferansı: İngiltere, ABD ve SSCB’nin savaş sonrası dünya düzeni hakkında önemli kararlar alması.
-
III. TÜRKİYE’NİN İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDAKİ DURUMU (İÇ POLİTİKA)
-
Genel Politika: “Savaş Dışı Kalma”
-
Türkiye, savaşa doğrudan girmemeye çalışmış ancak “tarafsızlık” yerine “savaş dışı kalma” politikası izlemiştir.
-
Bu politika, zaman zaman politik manevralar yapma imkanı da sunmuştur.
-
-
Alınan Tedbirler ve Antlaşmalar (Savaş Öncesi ve Başlangıcı):
-
1928: Briand-Kellogg Paktı.
-
1925 (ve sonrası): SSCB ile Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması.
-
1928: İtalya ile Tarafsızlık, Uzlaştırma ve Yargısal Çözüm Antlaşması.
-
1934: Balkan Paktı.
-
1937: Sadabat Paktı.
-
1939: İngiltere ve Fransa ile Üçlü İttifak.
-
-
Dış Ticaret ve Denge Politikası:
-
Hem Müttefikler (İngiltere) hem de Mihver (Almanya) ile ticaretin devam etmesi.
-
Almanya’ya yapılan “krom ihracı”nın (silah yapımında önemli bir maden) dikkat çekici olması.
-
-
Ekonomik Zorluklar ve Tedbirler:
-
1929 Ekonomik Krizi’nin devam eden etkileri ve savaşla birlikte krizin derinleşmesi.
-
Askeri Hazırlıklar ve Yükü:
-
Ordu lojistiğinin artırılması (Kırıkkale savaş sanayi, Gölcük Tersanesi, Kayseri Uçak Fabrikası).
-
1 milyondan fazla askerin silah altında tutulması.
-
Askeri harcamaların ekonomiye büyük yük getirmesi ve işgücü kaybı.
-
-
Uygulanan Ekonomik Kanunlar:
-
Milli Korunma Kanunu (MKK - 1940): Karaborsa ve hayat pahalılığını önleme, hükümete üretimde belirleyici yetkiler verme amacı.
-
Mükellefiyet Kanunu (1939): Savaş ekonomisi koşulları oluşturma, iş mükellefiyeti getirme.
-
Varlık Vergisi (1942):
-
Çoğunlukla gayrimüslimleri hedef alması, “ekonominin Türkleştirilmesi” amacı.
-
Ödeyemeyenlerin Aşkale’ye sürülmesi; “azınlık karşıtı” bir uygulama olarak eleştirilir.
-
-
Toprak Mahsulleri Vergisi (TMV - 1943): Devletin temel gıda maddelerini piyasadan bağımsız karşılama hedefi.
-
Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu (ÇTK - 1945): Savaş koşullarının da etkisiyle gündeme gelen toprak reformu çabası.
-
-
-
Ekonomik Sonuçlar:
-
Savaş ve sonrası dönemde ekonomide önemli ölçüde küçülme (%36’yı aşan).
-
Tarımsal üretimde büyük düşüş (1945’te 1939’a göre %40 azalma).
-
Yüksek enflasyon (1942’de %93,7).
-
-
Savaş Sonrası Durum:
- Türkiye’nin, yeniden şekillenen dünya siyasetinde kendine yer bulma çabası.