3- Tesis Yerleşimi ve Kapasite Planlaması

Tesis Yeri Seçimi

• Tanım olarak, bir kuruluşun tesisi için en iyi coğrafi konumu belirlemesidir.
• Müşteriler, tedarikçilere yakınlık, işçilik ve nakliye maliyetleri dâhil olmak üzere birçok faktör hesaba katılarak belirli bir konumun arzu edilirliği değerlendirilir.
  • Bilimsel yöntemlerle veyahut istatistiki yöntemler ile seçilmesi gerekir ki, yanlış ve hatalı bir seçim yapılmasın.

Tesis Yeri Seçim Kararlarını Etkileyen Faktörler

1. Müşterilere yakınlık
2. Tedarikçilere yakınlık
3. İş gücü kaynağı
4. Topluluk tutumu vb.

• İşletme işinin doğası, yer kararında hangi faktörlerin baskın olması gerektiğini belirleyecektir.
• Hizmet ve imalat işletmeleri farklı faktörlere odaklanırken kâr amacı güden ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlar da farklı faktörlere odaklanmaktadır.

Hizmet Sektörü

• Müşteriye yakınlık kritik önemdedir.
• Belirleyici olan ve en önemli olan faktör müşteri trafiği, yani bölgenin popülerliğidir.
• Yer değiştirmek veya yeni şube açmak mümkündür.
  • Örneğin: Kafetarya.

İmalat Sektörü

• Ulaşım, iş gücü ve tedarik zinciri önemlidir.
• Ham maddelere erişim, iş gücü maliyetleri, lojistik avantajlar önemlidir.
• Örneğin: Otomotiv fabrikası, sanayi bölgeleri, ulaşımı kolay yerlerde konumlanırken tekstil fabrikası iş gücü bol, maliyet düşük bölgelerde konumlanır.

Sanayi Tesisleri

• Konum kararı uzun vadeli ve stratejiktir.
• Ulaşım, ham maddeye erişim, altyapı ve maliyet ön plandadır.
• Değiştirmek zor ve maliyetlidir.

Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluşlar

• Topluluk ihtiyacı ve sosyal etki odaklıdır.
• Bölgenin sosyoekonomik durumu, toplumsal ihtiyaç önemlidir.
• Örneğin: Hayır kurumunda düşük gelirli kesimlere yakınlık önemlidir. Çevre koruma dernekleri ise sanayi bölgeleri yakınında, çevre kirliliğine karşı konumlanır.

a) Tedarikçilere Yakınlık

• Bazı sektörlerde tedarikçilere yakınlık, üretim sürecinin verimliliği ve maliyet kontrolü için zorunlu bir kriterdir.
  • $\to$ Çabuk bozulan ham maddelerde çalışan işletmeler, tedarik kaynaklarına yakın olmak zorundadır.
    • Örneğin: Şeker fabrikaları (şeker pancarı), balık işleme tesisleri ve süt ürünleri fabrikaları.
  • $\to$ Ağır ve hacimli ham maddelerin taşınma maliyeti epey fazla olacağından, tesisler doğrudan kaynağın yanına kurulur.
    • Örneğin: Çimento fabrikaları, demir-çelik fabrikaları, kâğıt fabrikaları.
  • $\to$ Tarım, madencilik gibi sektörlerde üretim doğal kaynakların bulunduğu bölgeyle sınırlıdır.
    • Örneğin: Maden işletmeleri, termik santraller ve seramik fabrikaları.

b) Müşterilere Yakınlık

• Müşteriye yakınlık özellikle hizmet sektörü’nde kritik öneme sahiptir.
  1. Hizmet işletmeleri, müşteri trafiğini maksimize etmek için yoğun nüfuslu bölgelerde veya ana ulaşım noktalarında yer alır.
     • Örneğin: Perakende mağazaları, fast-food zincirleri, eczaneler.
  2. Çabuk bozulan ürünler veya acil ihtiyaçlar, müşteriye anında ulaşım gerektirir.
     • Örneğin: Taze gıda satışı, acil sağlık hizmetleri, otomobil servisleri.
  3. Ağır veya hacimli ürünlerde, üretim veya dağıtım tesisleri müşteriye yakın olmalıdır.
     • Örneğin: İnşaat malzemeleri, lojistik ve kargo.
  4. Turistik ve ticari merkezler, hedef kitleye odaklanmak için ideal bölgelerdir.
     • Örneğin: Oteller, eğlence mekânları.

c) İş Gücüne Yakınlık

• Emek yoğun sektörler, nitelikli iş Gücüne erişim ve maliyet verimliliği için stratejik konumlanır.
  1. Tekstil ve Konfeksiyon Atölyeleri → Dikiş/kesim uzmanı mavi yakalı işçiler için sanayi bölgeleri.
  2. Çağrı Merkezleri → Üniversite şehirlerinde düşük maliyetli, dil bilen işgücü.
  3. Otomotiv Montaj Fabrikaları → Teknik eğitimli işçiler için sanayi bölgeleri.
  4. İnşaat Projeleri → Vasıflı işçi (demirci, betoncu) olmayan yerlerde maliyet artar.
  5. Elektronik Üretim Merkezleri → Hassas montaj için teknoloji bölgelerine yakınlık.
  6. Gemi Tersaneleri → Deneyimli kaynakçı/mühendisler için kıyı sanayi bölgeleri.

d) Toplum Konuları

• Bir şirketin bir bölgedeki başarısı, yerel toplum tarafından gördüğü kabulün ölçütüne göre şekillenebilir. Yerel halka bir tehdit olmayan, onları rahatsız etmeyen bir şirket olmaya özen gösterilmeli…
  1. Rüzgar Enerjisi Santralleri → Temiz enerji üretir ama gürültü, estetik bozulma ve doğal yaşam etkisi nedeniyle protesto edilebilir.
  2. Fabrika/Sanayi Tesisleri → Hava-su kirliliği ve trafik artışı yüzünden yerel halk tarafından reddedilir.
  3. Maden Ocakları → Su kaynaklarını kirletme ve arazi tahribatı toplumda dirence yol açar.
  4. Büyük Süpermarketler → Yerel esnafı tehdit ettiği için küçük kasabalarda istenmez.
  5. Eğlence Mekânları → Gürültü ve sosyal sorunlar nedeniyle tepki çeker (gece kulüpleri, kumarhaneler).
  6. Havaalanları/Ulaşım Projeleri → Gürültü kirliliği ve yerinden edilme protestolara neden olur.

e) Yaşam Kalitesi

• Bir şirketin bulunduğu bölgedeki yaşam kalitesi, işletme çalışanlarına sunulan yaşam kalitesi ile özdeştir. Söz gelişi, bulunduğumuz bir konumda çevre kirliliği varsa, kişiye göre değişmekle beraber “eğlence” faktörü minimal düzeydeyse, suç oranlarının fazla olması gibi faktörler de varsa, yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyecektir.

Tesis Yeri Seçim Kararları

Adım 1: Baskın Faktörlerin Belirlenmesi

• Yöneticiler, işletme için en kritik faktörleri belirler (örneğin: maliyet, işgücü, tedarikçiye yakınlık).
• Bu adım yönetimsel yargı ve sektörel bilgi gerektirir.

Adım 2: Alternatiflerin Geliştirilmesi

• Baskın faktörlere uygun potansiyel konumlar belirlenir.
  • Örneğin: Düşük maliyetli bölgeler, işgücü yoğun yerler veya lojistik avantajlı alanlar.

Adım 3: Alternatiflerin Değerlendirilmesi

• Belirlenen konumlar faktörler bazında karşılaştırılır.
  • Bir konum bazı faktörlerde avantajlıyken, diğerlerinde dezavantajlı olabilir.
  • Yöneticiler en uygun dengeyi sağlayan konumu seçer. iş Gücü

Faktör Derecelendirilmesi

• Yöneticilerin tesis yeri seçim alternatiflerini değerlendirirken göz önünde bulundurması gereken yöntemlerden birisidir.
• Seçilen bir dizi faktöre dayalı olarak birden fazla alternatifi değerlendirmek için kullanılır.

Faktör Derecelendirilmesi Süreci İçin Gereken 6 Adım

Adım	Açıklama
1	Baskın faktörler belirlenir (pazara yakınlık, yaşam kalitesi vb.).
2	Diğer faktörlere her bir faktörün önemini yansıtan ağırlıklar atanır. Bu ağırlıkların toplamı 100 olmalıdır.
3	Değerlendirme ölçeği seçilir (konumları faktörlere göre değerlendirmek için). Likert ölçeği kullanılır genelde (1 zayıf 5 mükemmel)
4	Adım 3’te seçilen ölçek kullanılarak alternatif konumlar faktörlere göre puanlanır.
5	Adım 4’te puanlanan faktör değerleri, Adım 2’de belirlenen değerlerle ağırlaklandırılır (faktör değerleri $\times$ ağırlık değerleri). Bu işlem her bir konumun baskın faktörlere göre öneminin hesaplanmasını sağlar.
6	En yüksek toplam puanlı konum seçilir.